Ceyms Matisoff - Wikipedia - Gecemiz.az

Matisoff 14 iyul 1937-ci ildə Boston, Massaçusetsdə Şərqi Avropa yəhudi kökənli işləyən sinifdən olan bir ailədə anadan olmuşdur. Onun atası balıq satıcısı idi və Belarus SSR-in Minsk yaxınlığındakı bir şəhərdən mühacirət etmişdir.^[4]

1954–1959-cu illərdə Harvard Universitetində təhsil almışdır. Burada o, gələcək həyat yoldaşı Susan Matisoff ilə tanış olmuşdur. Susan Matisoff sonralar Yapon ədəbiyyatı üzrə alim olmuşdur. Onlar yapon dili dərsində bir-biriləri ilə tanış olmuşdular.

Matisoff Harvard Universitetindən iki dərəcə almışdır:

• 1958-ci ildə Romantik Dillər və Ədəbiyyatlar üzrə AB dərəcəsi
• 1959-cu ildə Fransız Ədəbiyyatı üzrə AM dərəcəsi

O, 1960–1961-ci illərdə Beynəlxalq Xristian Universitetində (International Christian University) yapon dili öyrənmişdir. Matisoff dilçilik üzrə doktorantura təhsilini Kaliforniya Universiteti, Berkeleydə almışdır. O zaman universitetin Dilçilik Departamentinin rəhbəri Mari Haas idi. Haas Edvard Sapirin tələbəsi olmuşdur və geniş təsviri və sənədləşdirici tədqiqatları sayəsində Amerikan yerli dilləri və tay dili üzrə mütəxəssis kimi tanınırdı. Haas, Matisoffun dissertasiya mövzusu olaraq materik Cənub-Şərqi Asiya dillərindən birini seçməsinə təsir etmişdir.^[5]

Matisoffun doktorluq dissertasiyası Lahu dilinin qrammatikası idi. Lahu dili Tibet-Birma dillərinin Loloş qoluna aiddir. O, Fulbright-Hays Təqaüdü ilə Taylandın şimalında bir il Lahu dili üzrə sahə tədqiqatı aparmışdır.

Matisoff 1967-ci ildə Dilçilik üzrə PhD dərəcəsini tamamlamışdır. Daha sonra Amerika Elmlər Akademiyasının təqaüdü ilə bir neçə dəfə sahə tədqiqatları aparmışdır. Onun "Lahu dilinin qrammatikası" adlı əsəri detallı təsviri və müxtəlif nəzəri yanaşmaların tətbiqi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. O, sonralar geniş Lahu lüğəti (1988) və İngilis-Lahu lüğətini (2006) nəşr etdirmişdir.

Matisoff, 1966–1969-cu illər arasında dörd il Kolumbiya Universitetində dərs dedikdən sonra, Berkeley Universitetində professor vəzifəsini qəbul etmişdir.^[6]

Berkeleydə onun tədqiqatları tarixi və müqayisəli dilçilikdən başlayaraq ton fenomenləri, variasion semantika, dil təması, yəhudi dili (Yiddiş) və Tibet-Birma dillərinin morfosintaksisi kimi geniş mövzuları əhatə etmişdir.

Təqaüdə çıxmazdan əvvəl, o, aşağıdakı sahələr üzrə dərslər keçmişdir:

• Cənub-Şərqi Asiya Dilləri Dilçiliyi
• Tibet-Birma Dilləri Dilçiliyi
• Tarixi Semantika
• Morfologiya
• Sahə Metodları

Sahə Metodları dərslərində, magistr və doktorantura tələbələri bir ana dil danışanından məlumat toplayaraq, dilin təsvir metodlarını öyrənirlər. Matisoffun müxtəlif illərdə keçdiyi Sahə Metodları dərslərində tədqiq olunan dillər arasında Lai Çin, Şerpa və Uyğur dilləri də var idi.

O, uzun illər Tibet-Birma Bölgəsi Dilçiliyi (Linguistics of the Tibeto-Burman Area) jurnalının baş redaktoru olmuşdur. Sonralar bu jurnal onun tələbəsi Randi Lapolla, daha sonra isə Lapollanın tələbəsi Alek tərəfindən redaktə edilmişdir.

Matisoff, 1968-ci ildən bəri hər il keçirilən Beynəlxalq Çin-Tibet Dilləri və Dilçilik Konfransının yaradılmasında iştirak etmişdir.

Matisoff dilçilik sahəsində bir sıra terminlər yaratmışdır, o cümlədən:

Tonogenez – ton sisteminin inkişafını izah edən termin.^[7]

Rinoqlottofilia – burun və qırtlaq səsləri arasında əlaqəni ifadə edən termin.

Sinosfera və İndosfera – Çin və Hindistan təsiri altında olan dillər və mədəniyyətlər üçün istifadə edilən anlayışlar.^[8]

Çeşirizasiya (Cheshirisation) – bir söz içində artıq itməyə məruz qalmış səsin kiçik izlərinin qalmasını təsvir edən termin.

Sesquisillabik – Cənub-Şərqi Asiya dillərində (xüsusilə Mon-Kxmer dillərində) müşahidə olunan iambik vurğu modelini təsvir edən termin.^[9]

1990-cı ildə Cosef Qrinberqin dilləri təsnif edərkən "həddən artıq birləşdirmə" meylini tənqid edən bir məqalədə, Matisoff zarafatyana "kolumbikubikulomania" terminini yaratmışdır (latın dilində columbi + cubiculo + mania sözlərindən yaranıb). Bu termini "hər şeyi müəyyən bir kateqoriyaya yerləşdirmək və təsnifatsız heç nə buraxmamaq həvəsi" kimi izah etmişdir.^[10]

• Matisoff, J. "Glottal dissimilation and the Lahu high-rising tone: A tonogenetic case-study". Journal of the American Oriental Society. 90 (1). 1970: 13–44. doi:10.2307/598429. JSTOR 598429.
• Matisoff, J. (1972). "Lahu nominalization, relativization, and genitivization". John Kimball, (ed.), Syntax and Semantics, Vol. 1, 237-57. Studies in Language Series. New York: Seminar Press.
• Matisoff, J. (1972). The Loloish tonal split revisited.
• Matisoff, J. (1973). "Tonogenesis in Southeast Asia". Larry M. Hyman, (ed.), Consonant Types and Tone, 71-95. Southern California Occasional Papers in Linguistics, No. 1. Los Angeles: UCLA.
• Matisoff, J. (1973). The grammar of Lahu, 2 ed. 1982.
• Matisoff, J. (1975). Rhinoglottophilia: The mysterious connection between nasality and glottality". Charles Ferguson, Larry M. Hyman, and John Ohala, (eds.), Nasálfest: Papers from a Symposium on Nasals and Nasalization, 265-87. Stanford, California: Stanford University Language Universals Project.
• Matisoff, J. (1978). Variational semantics in Tibeto-Burman: The 'organic' approach to linguistic comparison.
• Matisoff, J. (1979). Blessings, curses, hopes, and fears: Psycho-ostensive expressions in Yiddish, 2 ed., 2000.
• Matisoff, J. (1988). The dictionary of Lahu.
• Matisoff, J. "On megalocomparison". Language. 66 (1). 1990: 106–20. doi:10.2307/415281. JSTOR 415281.
• Matisoff, J. (1991). "Areal and universal dimensions of grammatization in Lahu." Elizabeth C. Traugott & Bernd Heine (eds.), Approaches to Grammaticalization, 1991, Vol. II, 383–453.
• Matisoff, J. "Jiburish revisisted". Acta Orientalia. 52. 1991: 91–114.
• Matisoff, J. (1997). Sino-Tibetan Numeral Systems: prefixes, protoforms and problems, 1997.
• Matisoff, J. (2003). Handbook of Proto-Tibeto-Burman: system and philosophy of Sino-Tibetan reconstruction.
• Matisoff, J. (2003). "Lahu". Graham Thurgood and Randy LaPolla, (eds.), The Sino-Tibetan Languages, 208-221. London and New York: Routledge.
• Matisoff, J. (2003). "Southeast Asian Languages". William Frawley and Bernard Comrie, (eds.), International Encyclopedia of Linguistics, 2nd Edition, Vol. IV, 126-130. New York and Oxford: Oxford University Press.
• Matisoff, J. (2006). English-Lahu Lexicon. University of California Publications in Linguistics, Vol. 139. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
• Matisoff, J. (2008). The Tibeto-Burman Reproductive System: Toward an Etymological Thesaurus. With comments on Chinese comparanda by Zev J. Handel. University of California Publications in Linguistics, Vol 140. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.