 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Sahə tədqiqatı (ing. Field research) — tədqiqatçının birbaşa real mühitdə müşahidə, iştirak və ya intervyu yolu ilə məlumat topladığı empirik tədqiqat metodu. [1]Bu üsul sosial elmlərdən tutmuş ekologiya və antropologiyaya qədər müxtəlif sahələrdə geniş istifadə olunur. Sahə tədqiqatının əsas məqsədi insan davranışlarını, sosial hadisələri və təbii prosesləri onların baş verdiyi yerdə, mümkün qədər təhrif olunmadan öyrənməkdir.[2]
Sahə tədqiqatı qeyri-rəsmi müsahibələr, birbaşa müşahidə, qrupun gündəlik həyatında iştirak, kollektiv müzakirələr, qrup daxilində hazırlanmış şəxsi sənədlərin təhlili, özünü təhlil, oflayn və ya onlayn həyata keçirilən fəaliyyətlərin nəticələri və həyat tarixçələri daxil olmaqla bir sıra yaxşı müəyyən edilmiş, lakin dəyişkən üsulları əhatə edir. Metod ümumiyyətlə keyfiyyət tədqiqatı kimi xarakterizə edilsə də, o, kəmiyyət ölçülərini ehtiva edə bilər (və çox vaxt edir).[3]
Sahə tədqiqatını digər metodlardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:[4]
Sahə tədqiqatlarının uzun tarixə malikdir. Mədəniyyət antropoloqları uzun müddətdir ki, başqa mədəniyyətləri öyrənmək üçün çöl tədqiqatlarından istifadə ediblər.[5] Mədəniyyətlərin fərqli olması lazım olmasa da, keçmişdə ibtidai mədəniyyət adlanan mədəniyyətlərin tədqiqində çox vaxt belə olmuşdur və hətta sosiologiyada mədəni fərqliliklər ilk növbədə siniflərə aid olmuşdur. Sahə tədqiqatı ilk dəfə antropologiya və sosiologiya sahələrində formalaşmağa başlamışdır. XX əsrin əvvəllərində Bronislav Malinovski və Frants Boas kimi alimlər tərəfindən təkmilləşdirilən bu metod daha sonra psixologiya, təhsil və menecment sahələrində də geniş tətbiq olunmağa başlamışdır.
Sahə tədqiqatı bir çox elmi sahələrdə tətbiq olunan metodoloji yanaşmadır. Bu metod müxtəlif intizamlarda fərqli məqsədlərlə istifadə olunur və hər sahədə özünəməxsus metod və prinsiplərə əsaslanır. Aşağıda sahə tədqiqatının bir sıra əsas elm sahələrində necə tətbiq olunduğu izah edilir.
Antropologiya sahəsində sahə tədqiqatı əsas metod olaraq qəbul edilir. Antropoloqlar uzun müddət bir cəmiyyətin içində yaşayaraq onların gündəlik həyatını, adət-ənənələrini və mədəni strukturlarını müşahidə edirlər. Ənənəvi metodlardan biri olan iştirakçılı müşahidə antropoloqların həm müşahidəçi, həm də iştirakçı olaraq topluma daxil olmalarını nəzərdə tutur. Etnoqrafiya bu tədqiqatların əsas məhsuludur.
Arxeologiyada sahə tədqiqatı arxeoloji qazıntıların və yerüstü araşdırmaların aparıldığı mərhələni əhatə edir. Arxeoloqlar qədim yaşayış məskənlərini, tikililəri və artefaktları tapmaq üçün müxtəlif ölçmə, xəritələşdirmə və qazıntı üsullarından istifadə edirlər. Bu sahədə geofiziki üsullar, radiokarbon tarixləşdirmə və yerüstü müşahidə kimi texnikalar geniş tətbiq olunur.
Biologiya və ekologiyada sahə tədqiqatı canlı orqanizmlərin və ekosistemlərin təbii şəraitdə müşahidəsini əhatə edir. Bioloqlar heyvanların davranışlarını, bitki örtüyünü və iqlim dəyişikliklərini müşahidə edərək məlumat toplayırlar. Ekoloji monitorinq, nümunə götürmə, bioçeşidlilik ölçmələri bu sahədə istifadə edilən əsas sahə metodlarıdır.[6]
İstehlakçı araşdırmalarında sahə tədqiqatı müştəri davranışlarını real kontekstlərdə analiz etmək üçün istifadə olunur. ref>Diaz Ruiz, Carlos A. "The Insights Industry: Towards a Performativity Turn in Market Research". International Journal of Market Research (ingilis). 64 (2). 2022: 169–186. doi:10.1177/14707853211039191. ISSN 1470-7853.</ref>Marketoloqlar mağaza daxilində müşahidə, sorğular, intervyular və məhsul testləri kimi üsullarla istehlakçı təcrübələrini qiymətləndirirlər. Bu, məhsul dizaynı, satış strategiyaları və istifadəçi məmnuniyyətinin artırılması üçün faydalı məlumatlar təqdim edir.[7]
Yer elmləri və atmosfer elmlərində sahə tədqiqatı geoloji strukturların, seysmik fəaliyyətin, iqlim göstəricilərinin və hava hadisələrinin yerində öyrənilməsi ilə həyata keçirilir. Sahə geoloqları, meteoroloqlar və hidroloqlar müxtəlif ölçmə cihazları ilə təbii mühitdən məlumat toplayaraq modelləşdirmə üçün zəmin yaradırlar.[8]
İqtisadiyyatda sahə tədqiqatı iqtisadi davranış və bazar mexanizmlərinin müşahidəsi və qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur. Təcrübəvi iqtisadiyyat, anket sorğuları, sahə təcrübələri və keyfiyyət yönümlü intervyular kimi üsullar fərdi və qrup davranışlarını real şəraitdə analiz etmək məqsədilə tətbiq olunur.[9]
Etnomusiqişünaslıq sahəsində sahə tədqiqatı musiqi praktikalarının mədəni kontekstdə müşahidəsinə yönəlmişdir. [10] Tədqiqatçılar müəyyən icmaların musiqi ifalarını dinləyir, qeyd edir və təhlil edirlər. Audio və video qeydiyyat, iştirakçılı müşahidə və musiqi analizləri bu sahədə əsas metodlardandır.[11]
Hüquq elmi sahəsində sahə tədqiqatı hüquqi proseslərin real mühitdə müşahidə edilməsinə əsaslanır. Məhkəmə prosesləri, hüquqi institutların iş prinsipləri və hüquqi davranışlar birbaşa müşahidə və intervyu vasitəsilə öyrənilə bilər. Sahə sosiologiyası, hüquq və cəmiyyət münasibətlərini kontekstdə təhlil etməyə imkan verir.[12]
Menecment elmlərində sahə tədqiqatı təşkilatların strukturu, idarəetmə qərarları və işçilərin davranışlarını real iş mühitində öyrənmək üçün istifadə olunur. Tədqiqatçılar təşkilatlar daxilində müşahidə, işçilərlə müsahibə və sənədlərin təhlili yolu ilə məlumat toplayırlar. Bu metod daha praktik idarəetmə qərarlarının qəbuluna töhfə verir.
İctimai səhiyyə sahəsində sahə tədqiqatı əhali arasında xəstəliklərin yayılması, sağlamlıq davranışları və səhiyyə xidmətlərinə çıxış imkanlarını öyrənmək üçün aparılır. Səhiyyə mütəxəssisləri sahədə intervyular, sorğular və biometrik ölçmələrlə məlumat toplayır. Epidemioloji tədqiqatlar tez-tez bu metoddan istifadə edir.[13]
Sosiologiyada sahə tədqiqatı sosial qruplar, münasibətlər və institutların real həyatda müşahidəsi və təhlilinə əsaslanır. Sosioloqlar məhəllələrdə, iş yerlərində, məktəblərdə və digər sosial məkanlarda iştirakçılı müşahidə, intervyu və sosial şəbəkə analizləri həyata keçirirlər. Bu tədqiqatlar sosial dəyişikliklər və problemlərin başa düşülməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.[14]
Vikianbarda Sahə tədqiqatı ilə əlaqəli mediafayllar var. |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|