 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Texnologiya tarixi (ing. History of technology) — insanların alətlər və texniki sistemlər vasitəsilə həyatlarını asanlaşdırmaq, ehtiyaclarını ödəmək və yeni imkanlar yaratmaq məqsədilə göstərdiyi fəaliyyətlərin və bu fəaliyyətlər nəticəsində yaranmış bilik və vasitələrin zamanla inkişafını izah edən bir elmi sahə. Texnologiya tarixi, arxeologiya, elm tarixi, iqtisadi tarix, sosial tarix və mədəniyyət tarixi kimi sahələrlə sıx əlaqəlidir.[1]
İnsan texnologiyasının başlanğıcı Paleolit dövrünə – yəni təxminən 2,5 milyon il əvvələ gedib çıxır. Bu dövrdə insanlar daşdan kəsici alətlər, ox ucluqları və s. hazırlayırdılar.[2] Ocaqdan istifadə, qida bişirmə, geyim üçün dəridən istifadə, sadə ov tələləri və s. bu dövrdə yaranmış əsas texnoloji nailiyyətlərdəndir.[3] Neolit dövründə təxminən e.ə. 10.000-ci illərdən başlayaraq insanlar kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmağa başlamış, heyvanları əhliləşdirmiş və daimi yaşayış məskənləri yaratmışlar. Bu, "Neolit inqilabı" kimi tanınır və texnologiyada mühüm sıçrayış nöqtəsidir. Torpaq becərmək üçün taxta və daşdan alətlər, suvarma kanalları, toxuculuq texnologiyası və saxsı qablar bu dövrdə meydana çıxmışdır.[4]
Metallurgiyanın inkişafı ilə insanlar əvvəlcə mis, sonra isə mis və qalayın birləşməsindən əldə edilən bürüncdən alətlər hazırlamağa başladılar. Bu dövr təxminən e.ə. 3300-cü ildə Mesopotamiyada başlamışdır. Metal alətlər daha davamlı idi və texnologiyanın daha da inkişafını stimullaşdırdı.[5]
Dəmir dövründə (təxminən e.ə. 1200-cü ildən başlayaraq) dəmirin əridilməsi və işlənməsi texnologiyası yayıldı. Bu dövrdə kənd təsərrüfatı alətləri və silahlar daha effektiv oldu. Dəmir dövrü texnologiyaları, əhali artımını və şəhər mərkəzlərinin inkişafını sürətləndirdi.[6]
Antik sivilizasiyalarda texnologiya mühüm rol oynamışdır. Misir, Mesopotamiya, Çin, Hindistan və Qədim Yunanıstan mədəniyyətləri texnologiya sahəsində önəmli nailiyyətlərə imza atmışdır. Misirdə piramidaların tikintisi, suvarma sistemləri və tibb; Mesopotamiyada yazı texnologiyası (mixi yazı); Hindistanda sıfır anlayışı və astronomiya; Çində kağız, pusula və ipək istehsalı mühüm texnoloji nailiyyətlər idi.[7]
Qədim Roma texnologiyası isə əsasən infrastrukturun inkişafına yönəlmişdi. Akveduklar, yollar, amfiteatrlar, istilik sistemi (hypocaust), su dəyirmanları və sement istifadəsi bu dövrün texnoloji üstünlükləridir.[8] Orta əsrlərdə texnologiyanın inkişafı daha çox İslam qızıl dövrü ilə əlaqələndirilir. Əl-Zəhravi, Əl-Biruni, İbn Sina, Əl-Cəzirinin əsərləri texnologiya və mühəndislik sahəsində önəmli biliklər təqdim etmişdir.[9] Su saatları, avtomatlaşdırılmış cihazlar, mexaniki alətlər, hidravlik sistemlər və əczaçılıq texnologiyası bu dövrdə inkişaf etmişdir.[10]Avropada isə kənd təsərrüfatında şum maşınları, atlı yəhər və su dəyirmanları yayılmışdır. Monastır sistemləri bilik və texnologiyanın qorunduğu əsas mərkəzlərə çevrilmişdi. Renessans dövründə texnologiyanın elmlə birləşməsi gücləndi. Leonardo da Vinçinin mühəndislik layihələri, Qutenberqin çap maşını, dənizçilik texnologiyalarında irəliləyişlər və yeni kəşflər texnologiyada sıçrayış yaratdı.[11]Sənaye inqilabı texnologiyanın tarixində dönüş nöqtəsidir. XVIII əsrin sonlarında İngiltərədə başlayan bu inqilab buxar maşını, toxuculuq dəzgahları, dəmir yolları, kömür və polad sənayesinin inkişafı ilə xarakterizə olunur. Sənaye inqilabı texnologiyanın gündəlik həyatın bütün sahələrinə nüfuz etməsinə səbəb oldu.[12]
XX əsrdə texnologiya inanılmaz sürətlə inkişaf etmişdir. Elektrik enerjisi, daxiliyanma mühərriki, təyyarə, avtomobil, radio və televizor gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrildi. İkinci Dünya müharibəsi zamanı radar, reaktiv mühərrik və kompüter texnologiyaları inkişaf etdirildi.[13]
1950-ci illərdən sonra kompüter texnologiyası, mikroelektronika, informasiya texnologiyaları, internet, mobil rabitə, süni intellekt və robototexnika sahələrində böyük sıçrayışlar baş verdi. Bu texnologiyalar qlobal iqtisadiyyatı, cəmiyyəti və mədəniyyəti dərindən dəyişdi.[14]
Müasir dövrdə texnologiya yalnız istehsal və rabitə sahələrində deyil, həm də tibb, təhsil, ekologiya, kənd təsərrüfatı və nəqliyyat sahələrində həlledici rol oynayır.[15]Böyük verilənlər, bulud hesablamaları, kvant texnologiyası, biotexnologiya, gen mühəndisliyi və nanotexnologiya XXI əsrin texnoloji inkişafına istiqamət verən əsas sahələrdir.[16]
Texnologiya tarixinin öyrənilməsi yalnız texniki nailiyyətlərin ardıcıllığını deyil, həm də bu nailiyyətlərin sosial, iqtisadi və mədəni təsirlərini araşdırmağı nəzərdə tutur. Melvin Krantsberq, Lyuis Mamford, Tomas Hyuz və Devid Nay kimi alimlər texnologiyanın insan cəmiyyətindəki yerini və onun tarixi transformasiyalarını izah etməyə çalışmışlar.[17]
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|
