 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Yerusəlim Qanunu (ivr. חוֹק יְסוֹד: יְרוּשָׁלַיִם בִּירַת יִשְׂרָאֵל) — İsrail parlamenti olan Knesset tərəfindən 30 iyul 1980-ci ildə qəbul edilmiş "Əsas Qanun: Yerusəlim, İsrailin paytaxtı" adlı qanunun qeyri-rəsmi adıdır.
Qanunda “ilhaq” (əraziyə birləşdirmə) sözü işlədilməsə də, İsrail Ali Məhkəməsi bu qanunu ''Şərqi Yerusəlimin de-fakto ilhaqı'' kimi şərh etmişdir.[1] Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası İsrailin Yerusəlimin statusunu dəyişdirmə cəhdini pisləmiş və ''478 saylı qətnamə'' ilə bu qanunu “hüquqi cəhətdən etibarsız və batil” elan etmişdir.
1967-ci il 27 iyun tarixində İsrail, Qərbi Yerusəlimin inzibati sərhədlərini genişləndirərək, hazırda Şərqi Yerusəlim kimi tanınan təxminən 70 km² (27.0 kvadrat mil) qərb sahil ərazisini daxil etmişdir. Bu əraziyə İordaniya dövründə Şərqi Yerusəlimə aid olan 6 km² (2.3 kvadrat mil) və həmçinin Bethlehem və Beyt Cala bələdiyyələrinə aid 28 kənd və yaşayış məntəqəsi — ümumilikdə 64 km² (25 kvadrat mil) daxildir.[2][3][4]
1980-ci il 30 iyulda Knesset Yerusəlim Qanununu rəsmi olaraq təsdiqləmiş və şəhəri tam və birləşmiş paytaxt kimi elan etmişdir.[5]
İsrail qanununun Şərqi Yerusəlimə tətbiqinin ilhaq olmadığı iddia edilməsinə baxmayaraq,[6] bu mövqe İsrail Ali Məhkəməsi tərəfindən rədd edilmişdir. 1970-ci ildə çıxarılan əksəriyyət qərarında hakim Y. Kahan belə bir fikri ifadə etmişdir:
“Mənim fikrimcə, Şərqi Yerusəlimin İsrail Dövləti ərazisinə birləşdirildiyini müəyyən etmək üçün Xarici İşlər Nazirliyindən və ya hər hansı inzibati orqandan hər hansı sertifikat tələb olunmasına ehtiyac yoxdur... Bu iki qanunvericilik aktı vasitəsilə həmin ərazi İsrailin ərazisinin bir hissəsini təşkil edir.”[7]
Yerusəlim Qanunu Geulah Kohen adlı fərdi deputat tərəfindən təqdim edilmiş qanun layihəsi kimi başlamışdır. Onun ilkin mətnində “Altı Günlük Müharibədən sonra böyük Yerusəlimin (Yerushalayim rabati) bütövlüyü və birliyi onun sərhədlərində pozulmayacaq” ifadəsi yer alırdı. Lakin bu bənd Knessetin birinci oxunuşundan sonra qanundan çıxarılmışdır.
Knesset sərhədləri müəyyən etməməyi seçdiyindən və “ilhaq” və ya “suverenlik” kimi sözlərdən istifadə etmədiyindən, İan Lastik yazır ki, “Hüquqşünasların konsensus fikrinə görə, bu addım şəhərin hüquqi və inzibati vəziyyətinə heç bir əlavə etməmişdir, baxmayaraq ki, xüsusilə həmin dövrdə qanunun qəbul olunması siyasi əhəmiyyət kəsb edirdi və dünya ictimaiyyətindən güclü etiraz reaksiyası doğurmuşdur.”[6]
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Baş Assambleyasının 4 və 14 iyul 1967-ci il tarixli 2253[8] və 2254[9] saylı qətnamələri müvafiq olaraq İsrailin Şərqi Yerusəlimdəki fəaliyyətini qanunsuz saymış və İsraildən həmin fəaliyyətləri ləğv etməsini, xüsusilə şəhərin xüsusiyyətlərini dəyişdirməməsini tələb etmişdir.[10]
1968-ci il 21 may tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurasının 252 saylı qətnaməsi Baş Assambleyanın 2253 və 2254 saylı qətnamələrini pozan İsrailin hüquqi və inzibati tədbirlərini etibarsız elan etmiş və həmin tədbirlərin geri götürülməsini tələb etmişdir.[11]
1967-ci ildən bəri BMT tərəfindən İsrailə qarşı tənqidlərə Təhlükəsizlik Şurasının 252 saylı qətnaməsindən əlavə 267 (1969), 298 (1971), 476 (1980) saylı qətnamələr də daxildir. Bu qətnamələr Yerusəlimin xüsusiyyətlərindəki dəyişiklikləri təəssüf hissi ilə qarşılamışdır. 478 saylı (1980) qətnamədə isə BMT üzv dövlətlərindən şəhərdəki səfirliklərini geri çəkmələri tələb olunmuşdur.[12] 478 saylı qətnamə eyni zamanda İsrail qanununun Yerusəlimin statusunu dəyişdirməsini "ən sərt ifadələrlə" pisləmişdir.
2016-cı ilin 2334 saylı qətnaməsi isə işğal olunmuş ərazilərdə, o cümlədən Şərqi Yerusəlimdəki bütün İsrail yaşayış məntəqələrini qınamışdır.[13]
Buna baxmayaraq, otuz səkkiz il sonra, 2018-ci il 14 may tarixində ABŞ İsrail səfirliyini Tel-Əvivdən Yerusəlimə köçürmüşdür. Paraqvay və Çexiya da daxil olmaqla digər ölkələr oxşar niyyətlərini ifadə etmişdirlər.
Qanun hökumət koalisiyası və ya baş nazir Menaxem Begin tərəfindən təqdim edilməsə də, qanunvericilər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu qanunvericilər narahat idilər ki, sülh danışıqları aparan tərəflər Şərqi Yerusəlimdə yaşayan ərəb sakinlərinin Fələstin Muxtariyyəti seçkilərində səs hüququ əldə etməsini tələb edirlər.[14]
Qanun, qanunvericilik aktı kimi, əsasən simvolik əhəmiyyət daşıyır.[15]
2000-ci ildə edilən əlavədə qanunun yurisdiksiyası, o cümlədən Şərqi Yerusəlim dəqiqləşdirilmişdir. Əslində bu, qanunun əhatə dairəsini dəyişdirməmişdir. Həmin əlavə xarici orqana, məsələn, beynəlxalq rejimə səlahiyyətlərin ötürülməsini qadağan etmişdir.
Əsas Qanun: Yerusəlim, İsrailin paytaxtı (qeyri-rəsmi tərcümə)[16]
Yerusəlim, İsrailin paytaxtı:
1. Tam və vahid Yerusəlim İsrailin paytaxtıdır.
Prezident, Knesset, Hökumət və Ali Məhkəmənin yerləşdiyi yer:
2. Yerusəlim Dövlət Prezidentinin, Knessetin, Hökumətin və Ali Məhkəmənin yerləşdiyi yerdir.
Müqəddəs yerlərin mühafizəsi:
3. Müqəddəs Məkanlar təhqirdən, digər hər hansı pozuntulardan və müxtəlif dinlərin üzvlərinin həmin məkanlara və ya onlara qarşı olan hisslərinə olan azad girişinə mane ola biləcək hər şeydən qorunmalıdır.
Yerusəlimin inkişafı:
4. (a) Hökumət Yerusəlimin inkişafı və sakinlərinin rifahı üçün xüsusi vəsaitlər ayırmaqla təmin edəcək, o cümlədən Knessetin Maliyyə Komitəsinin təsdiqi ilə Yerusəlim Bələdiyyəsinə xüsusi illik qrant (Paytaxt şəhər qrantı) verəcək. (b) Yerusəlimə dövlət orqanlarının fəaliyyətində xüsusi üstünlük veriləcək ki, bu da onun iqtisadi və digər sahələrdə inkişafını daha da irəli aparsın. (c) Hökumət bu bəndin icrası üçün xüsusi bir və ya bir neçə qurum yaradacaq.
Dəyişiklik №. 1 (27 noyabr 2000-ci ildə Knesset tərəfindən qəbul edilmişdir) :
Yerusəlimin yurisdiksiyası ərazisi
5. Yerusəlimin yurisdiksiyası, bu əsas qanuna uyğun olaraq, digər ərazilərlə yanaşı, 5727-ci il Sivan ayının 20-dən (28 iyun 1967) başlayaraq Yerusəlim bələdiyyəsinin sərhədlərinin genişləndirilməsi barədə elan əlavəsində təsvir olunan bütün ərazini əhatə edir; bu isə Şəhərlər Qaydası əsasında verilmişdir.
Səlahiyyətlərin ötürülməsinin qadağan edilməsi
6. İsrail Dövləti və ya Yerusəlim Bələdiyyəsi qanununda nəzərdə tutulan heç bir səlahiyyət daimi və ya müəyyən müddətə siyasi, hökumət və ya digər oxşar xarici bir orqana ötürülə bilməz.
Gücləndirmə
7. 5 və 6-cı bəndlər Knesset üzvlərinin əksəriyyəti tərəfindən qəbul edilən Əsas Qanun istisna olmaqla dəyişdirilə bilməz.
Menaxem Begin - Baş Nazir
Yitzchak Navon - Prezident
5740-cı il Av ayının 23-ü (5 avqust 1980) tarixində Sefer Ha-Chukkim-in 980-ci nömrəsində, səhifə 186-da nəşr olunmuşdur; Qanun layihəsi və İzahedici Qeydlər isə 5740-cı il Hatza'ot Chok-un 1464-cü nömrəsində, səhifə 287-də yayımlanmışdır.
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|