. Gecemiz.az

Yeruselimin Statusu - Wikipedia - Gecemiz.az

Ana Səhifə - Yeruselimin Statusu

Yerusəlimin statusu — İsrail-Fələstin münaqişəsinin ən çətin və həll olunması çətin olan məsələlərdən biri kimi xarakterizə edilir, çünki həm İsrail, həm də Fələstin şəhəri öz paytaxtı kimi iddia edir. Suverenlik məsələsinin bir hissəsi, İbrahimi dinlərin müqəddəs yerlərinə girişlə bağlı narahatlıqlarla bağlıdır; Yerusəlimdəki mövcud dini mühit Osmanlı İmperiyasının “Status Quo” prinsipi ilə qorunur.[1][2] İsrail-Fələstin sülh prosesində əsasən iki dövlətli həll yolu nəzərdə tutulduğundan, ən böyük mübahisə mövzularından biri 1967-ci ildə İsrailin işğalından əvvəl İordaniya tərəfindən ilhaq olunmuş Qərb sahilinin tərkibində olan Şərqi Yerusəlim olmuşdur.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Şərqi Yerusəlimi (və bütövlükdə qərb sahilini) müstəqil Fələstin dövlətinin ərazisi kimi tanıyır və beləliklə İsrailin şəhərin həmin hissəsi üzərində iddiasını rədd edir. Beynəlxalq ictimaiyyət arasında daha geniş razılıq Qərb Yerusəlimin İsrailin paytaxtı olması ilə bağlıdır, çünki bu ərazi İsrailin suveren ərazisi (Yaşıl xəttə əsasən) daxilində yerləşir və 1949-cu il atəşkəs razılaşmalarından bəri İsrail nəzarəti altında olduğu tanınır.[1]

Əksər ölkələr və təşkilatlar Qərbi Yerusəlimin İsrailin, Şərqi Yerusəlimin isə Fələstinin paytaxtı olaraq təyin edilməsini dəstəkləyir.[3] Bu mövqe Birləşmiş Millətlər Təşkilatı,[4][5]Avropa İttifaqı,[6][7] və Fransa kimi qurumlar tərəfindən təsdiqlənmişdir.[8] Yaxın Şərq Dördlüyünün üzvü olan Rusiya artıq Şərqi Yerusəlimi Fələstin paytaxtı, Qərbi Yerusəlimi isə İsrail paytaxtı kimi tanıyır.[9]

Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv dövlətlərin çoxu hesab edir ki, şəhərin yekun statusu danışıqlar yolu ilə həll edilməlidir və buna görə də səfirliklərini İsraildə yekun status razılaşmasına qədər Tel-Əvivdə yerləşdirməyi üstün tuturlar. Yalnız altı ölkənin İsraildə səfirlikləri Yerusəlimdədir: ABŞ, Qvatemala, Honduras, Papua-Yeni Qvineya, Paraqvay və mübahisəli Kosovo Respublikası.[10][11]

Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv dövlətlərin əksəriyyəti şəhərin yekun statusunun danışıqlar yolu ilə həll edilməli olduğu fikrindədir və buna görə də yekun status razılaşmasını gözləyərək İsraildəki səfirliklərinin Tel-Əvivdə yerləşdirilməsinin tərəfdarıdır. Yerusəlimdə altı ölkənin İsraildə səfirlikləri var: ABŞ, Qvatemala, Honduras, Papua Yeni Qvineya, Paraqvay və mübahisəli Kosovo Respublikası.[10][11]

Arxa plan

redaktə
 
Yerusəlim bələdiyyə ərazisi

1517-ci ildən Birinci Dünya Müharibəsinə qədər Yerusəlim Osmanlı İmperiyasının tərkibində olmuşdur. O, əvvəllər Dəməşq vilayətinin bir hissəsi idi, lakin 1800-cü illərin ortalarında geniş inzibati islahat nəticəsində 1872-ci ildə müstəqil sancağ (rayon) statusu almışdır. 1860-cı illərdən etibarən yəhudi icması şəhərdə ən böyük dini azlıq qrupu olmuş və 1887-ci ildən başlayaraq köhnə şəhər divarlarının xaricinə genişlənmə ilə əhalinin çoxluğunu təşkil etməyə başlamışdır.[12]

19-cu əsr ərzində Avropa dövlətləri şəhərdə təsir dairəsini genişləndirmək üçün mübarizə aparırdı, əsasən xristian kilsələrinə və müqəddəs yerlərə qoruma təmin etmək iddiası və ya bəhanəsi ilə. Hazırda kilsələrə məxsus olan əmlakın çoxu məhz bu dövrdə alınmışdır. Bu ölkələrdən bir çoxu, xüsusilə Fransa, Osmanlı İmperiyası ilə kapitulyasiya sazişləri bağlamış və Yerusəlimdə konsulluqlar açmışdır. 1847-ci ildə Osmanlıların razılığı ilə, xaç yürüşlərindən sonra ilk dəfə olaraq Yerusəlimdə Latın patriarxlığı yaradılmışdır.

1917-ci ildə Yerusəlimin ələ keçirilməsindən sonra Birləşmiş Krallıq şəhərin idarəsini ələ aldı; əvvəlcə müharibə dövrü administrasiyası altında, sonra isə 1920-ci ildə Britaniyaya verilən Fələstin Mandatının tərkibində. Əsas Alyans dövlətləri Yerusəlimdə dünya İbrahimi dinlər ruhani və dini maraqlarını “mədəniyyətin müqəddəs etimadı” kimi tanımış,[13][13] bu maraqlarla bağlı mövcud hüquq və iddiaların beynəlxalq zəmanət altında əbədi qorunmasını təmin etmişlər.[14]

Lakin Fələstindəki ərəb və yəhudi icmaları arasında ölümcül münaqişə yaranmış və Böyük Britaniya Birləşmiş Millətlər Təşkilatından bu münaqişənin həllində kömək istəmişdir. 1947-ci ilin noyabrında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Fələstinin Bölünməsi Planı (həmçinin 181 saylı qətnamə kimi tanınır) üzrə aparılan müzakirələr zamanı Vatikan, İtaliya və Fransanın tarixi iddiaları yenidən gündəmə gəldi. Vatikanın, eləcə də İtaliya və Fransanın tarixi iddiaları Müqəddəs Taxtın və Fransanın Yerusəlimdəki protektoratı əsasında formalaşmışdır. Onların baxışından bu təklif əsasən xristian müqəddəs yerlərinin qorunması məqsədi daşıyır və Yerusəlim şəhəri üçün xüsusi beynəlxalq rejim çağırışı kimi ifadə edilmişdir. Bu status həmçinin 1948-ci ildə BMT Baş Assambleyasının 1948-ci ildə qəbul etdiyi 194 saylı qətnaməsində təsdiqlənmiş və Yerusəlimin beynəlxalq şəhər olmasına dair mövqeyi saxlamışdır.[15]

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Bölünmə Planı Fələstinin ayrı ərəb və yəhudi dövlətlərinə bölünməsini nəzərdə tuturdu, Yerusəlim (bətnə hərəkətlərini əhatə etmək üçün sərhədləri genişləndirilmiş, Yerusəlimin BMT xəritəsi) isə xüsusi hüquqi və siyasi statusa malik olan və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən idarə olunan “corpus separatum” (yəni “ayrılmış bədən”) kimi müəyyən edilirdi.[16] Danziq Azad Şəhəri bu həll üçün tarixi presedent olmuşdur; Triest isə həmin dövrdə BMT tərəfindən idarə olunan müasir bir şəhər idi. Yəhudi nümayəndələri bölünmə planını qəbul etmiş, lakin Fələstin ərəb nümayəndələri və ərəb dövlətləri onu qanunsuz hesab edərək rədd etmişdir.[1]

1948-ci il 14 mayda Fələstindəki yəhudi icması Bölünmə Planında yəhudi dövləti üçün ayrılmış ərazi daxilində İsrail dövlətinin yaradılması haqqında bəyannamə yaydı. İsrail növbəti ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvü oldu və o vaxtdan bəri əksər ölkələr tərəfindən tanındı.[17] İsraili tanıyan ölkələr isə ümumilikdə Yerusəlim üzərində suverenliyini tanımamış, şəhərin beynəlxalq statusunu tələb edən BMT qətnamələrinə istinad etmişlər.[18] Amerika Birləşmiş Ştatları, Qvatemala, Honduras və Kosovo Yerusəlimdə səfirliklərə malikdirlər.[19]

İsrail Dövlətinin yaradılması haqqında bəyannamə verildikdən və onu əhatə edən ətraf ərəb dövlətlərinin işğalından sonra BMT-nin Yerusəlimlə bağlı təklifi reallaşmadı. 1949-cu il atəşkəs razılaşmaları şərq Yerusəlimin İordaniya nəzarətində qalmasını təmin etdi, qərb hissəsi isə (şərqdəki Mount Skopus istisna olmaqla) İsrailin əlində idi.[20] Hər iki tərəf öz sektorlarında digər tərəfin de-facto nəzarətini tanıyırdı.[21] Lakin atəşkəs razılaşması beynəlxalq səviyyədə Yerusəlimin beynəlxalq statusu ilə bağlı bölünmə qətnaməsinin qüvvədə qalmasına heç bir hüquqi təsiri olmayan sənəd kimi qəbul edilirdi.[22] 1950-ci ildə İordaniya Qərb sahilinin daha böyük ilhaqı çərçivəsində Şərqi Yerusəlimi də ilhaq etdi. Böyük Britaniya və İraq İordaniyanın Şərqi Yerusəlimdə hakimiyyətini tanısa da,[23] başqa heç bir ölkə şəhərin həmin ərazilərində İordaniya və ya İsrail hakimiyyətini tanımadı.[20] Bəzən Pakistanın da bu ilhaqı tanıdığı səhvən iddia edilir.[24]

1967-ci ilin Altı Günlük Müharibəsindən sonra İsrail elan etdi ki, İsrail qanunları Şərqi Yerusəlimə tətbiq olunacaq və şəhərin şərq sərhədlərini təxminən iki dəfə genişləndirdi. Bu addım digər dövlətlər tərəfindən qanunsuz hesab edildi və tanınmadı. BMT Təhlükəsizlik Şurası və Baş Assambleyası bunu ilhaq və Fələstin əhalisinin hüquqlarının pozulması kimi pislədi. 1980-ci ildə İsrail Yerusəlim Qanununu qəbul etdi, bu qanunda “Yerusəlim, bütöv və birləşmiş, İsrailin paytaxtıdır” deyilir.[25] Təhlükəsizlik Şurası 478 saylı qətnamədə bu qanunu qüvvəsiz elan etdi və üzv dövlətlərdən səfirliklərini şəhərdən çıxarmağı tələb etdi. BMT Baş Assambleyası da bir neçə belə qətnamə qəbul etmişdir.[26][27][28]

Həmçinin bax

redaktə
  • Yerusəlim Qanunu

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 Moshe Hirsch, Deborah Housen-Couriel, Ruth Lapidoth. Whither Jerusalem?: Proposals and Positions Concerning the future of Jerusalem, Martinus Nijhoff Publishers, 1995. pg. 15. ISBN 978-90-411-0077-1.
  2. ↑ Leigh Phillips (19 November 2009). "EU rebukes Israel for Jerusalem settlement expansion". EUObserver. "The issue of Jerusalem is one of the most intractable issues in the Israel-Palestine conflict. While both Israelis and Palestinians claim Jerusalem as their capital, most countries maintain their embassies in Tel Aviv while the occupied territories are administered by the Palestinian Authority in the town of Ramallah."
  3. ↑ Sherwood, Harriet. "Israel-Palestinian peace talks: the key issues". The Guardian. 30 January 2014. İstifadə tarixi: 10 December 2017. Both Israel and the future state of Palestine want Jerusalem as their capital. ... The international consensus is that Jerusalem would have to be the shared capital of both states.
  4. ↑ A/RES/67/19 of 4 December 2012. United Nations General Assembly. The General Assembly emphasized "the need for a way to be found through negotiations to resolve the status of Jerusalem as the capital of two States".
  5. ↑ "Jerusalem must be capital of both Israel and Palestine, Ban says". UN News Centre. 28 October 2009.
  6. ↑ 2012/2694(RSP) – 05/07/2012 Text adopted by Parliament, single reading. European Parliament. Archived from the original on 11 March 2014.
  7. ↑ Leigh Phillips (19 November 2009). "EU rebukes Israel for Jerusalem settlement expansion". EUObserver. Quoting a statement by the European Union: "If there is to be genuine peace, a way must be found to resolve the status of Jerusalem as the future capital of two states."
  8. ↑ Jerusalem's status: the statement made by the Israeli Prime Minister is detrimental to the final status negotiations Arxivləşdirilib 1 mart 2010 at the Wayback Machine, French Ministry of Foreign and European Affairs, (21 May 2009)
  9. ↑ Medvedev reaffirms Soviet recognition of Palestine (Ynet News, 18 January 2011) "Russian president says Moscow has not changed its position since 1988 when it 'recognized independent Palestinian state with its capital in east Jerusalem'"
  10. ↑ 1 2 Williams, Dan. "Papua New Guinea opens embassy in Jerusalem". Reuters (ingilis). September 5, 2023. İstifadə tarixi: November 4, 2023.
  11. ↑ 1 2 "Israel authorizes Slovakian embassy branch in Jerusalem". The Jerusalem Post. İstifadə tarixi: 10 September 2021.
  12. ↑ Ruth Kark and Michal Oren-Nordheim (2001). Jerusalem and Its Environs: Quarters, Neighborhoods, Villages, 1800–1948. Detroit: Wayne State University Press, p. 28.
  13. ↑ 1 2 Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory Arxivləşdirilib 14 oktyabr 2020 at the Wayback Machine, Advisory Opinion, ICJ Reports 2004, p. 165 para. 70.
  14. ↑ See, for example, Article 28 of the League of Nations Mandate for Palestine.
  15. ↑ Kane, Gregory. "Hearing the Sounds of Silence at Middle East Conference". Virginia Gazette. 28 November 2007. 20 November 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 July 2008.
  16. ↑ General Assembly resolution 48/158D, 20 December 1993. para. 5(c) stipulated that the permanent status negotiations should guarantee "arrangements for peace and security of all States in the region, including those named in resolution 181(II) of 29 November 1947"
  17. ↑ United Nations General Assembly Resolution 273.
  18. ↑ Quigley, John. The Case for Palestine: An International Law Perspective. Duke University Press. 2005. səh. 93. ISBN 978-0-8223-3539-9.
  19. ↑ "Israel authorizes Slovakian embassy branch in Jerusalem". The Jerusalem Post. İstifadə tarixi: 10 September 2021.
  20. ↑ 1 2 Lapidoth, Ruth; Hirsch, Moshe. The Jerusalem Question and Its Resolution. Martinus Nijhoff. 1994. ISBN 978-0-7923-2893-3.
  21. ↑ Korman, Sharon. The Right of Conquest: The Acquisition of Territory by Force in International Law and Practice. Clarendon Press. 1996. ISBN 978-0-19-828007-1.
  22. ↑ See:
  23. ↑ Berger, Marshall J.; Ahimeir, Ora. Jerusalem: A City and Its Future. Syracuse University Press. 2002. səh. 145. ISBN 978-0-8156-2912-2.
  24. ↑ Silverburg, Sanford R. "Pakistan and the West Bank: a research note". Middle Eastern Studies (ingilis). 19 (2). April 1983: 261–263. doi:10.1080/00263208308700547. ISSN 0026-3206.
  25. ↑ "Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel (Unofficial translation)". www.knesset.gov.il. Passed by the Knesset on the 17th Av, 5740 (30 July 1980).
  26. ↑ "A/RES/66/18 of 26 January 2012". United Nations General Assembly. Archived from the original on 3 February 2014.
  27. ↑ Quigley, John. The Case for Palestine: An International Law Perspective. Duke University Press. 2005. səh. 173. ISBN 978-0-8223-3539-9.
  28. ↑ Amirav, Moshe. Jerusalem Syndrome: The Palestinian-Israeli Battle for the Holy City. Sussex Academic Press. 2009. 26–27. ISBN 978-1-84519-348-5.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Yerusəlimin_statusu&oldid=8222657"
GECEMIZ.AZ