Bagdadin Muhasiresi 1625 1626 - Wikipedia - Gecemiz.az

Şah I Abbasın Osmanlı torrpaqlarını ələ keçirməsi üçün fürsət imperiya boyunca üsyanların başlaması ilə yarandı. Beləki Osmanlı imperiyasında Abaza Mehmed Paşa Ərzurumda üsyan qaldırarkən, Bağdad da 1621-ci ildən Bəkr adlı yeniçəri zabitinin əlində idi.^[2][3] Bəkr Osmanlı sultanının onu yerli paşa olaraq tanımasını istəməkdə idi. Lakin sultan Diyarbəkir paşası Hafiz Mehmed Paşaya Bağdadı ələ keçirmək və Bəkri məğlub etmək əmri verdi.^[3] Bundan xəbər tutan Bəkr Abbasla münasibətlər formalaşdırdı. Səfəvilər onun yardımına qüvvələr göndərdilər. Hafiz Mehmed Paşa şəhərin Səfəvi hakimiyyətinə keçişini önləmək üçün Bəkrlə münasibətləri yaxşılaşdırmağa çalışdı. Bəkr də bu zaman Osmanlı ilə barışmağa meyilli idi. Buna cavab olaraq qızılbaşlar Bağdadı mühasirəyə aldılar və Bəkrin oğlu Məhəmmədin köməkliyi ilə onu ələ keçirdilər.^[3][4] Şəhərin ələ keçirilməsindən sonra sünni sakinlərinə qarşı qırğınlar başladı. Şah Abbas şəhəri tamamilə şiə şəhərinə çevirmək istəyirdi.^[5][6]

1624-cü ildə Bağdadın Səfəvilər tərəfindən ələ keçirilməsi Osmanlıların nüfuzuna ciddi zərbə vurmuş və bölgədəki Osmanlı qarnizonlarının və yerli tayfaların bir qisminin tərəf dəyişdirməsinə səbəb olmuşdu.^[7] Şah Abbasın rəhbərliyi ilə Səfəvilər bu vəziyyətdən istifadə edərək sürətlə irəliləmiş, Kərkük və Mosul da daxil olmaqla İraqın əksər hissəsini nəzarət altına almışdılar. Bundan əlavə, onlar Nəcəf və Kərbəla kimi şiə müqəddəs məkanlarını da ələ keçirərək Osmanlılar üçün həm hərbi, həm də dini baxımdan mühüm itkilərə səbəb olmuşdular. Bu prosesin nəticəsində Osmanlı baş vəziri Hafız Əhməd Paşa 1625-ci ildə İraq ərazisindəki Osmanlı hakimiyyətini bərpa etmək və Bağdadı yenidən ələ keçirmək məqsədilə hərbi yürüş təşkil etmişdir.^[1]

Bağdadın qızılbaşlar tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra Osmanlı ordusu, Şah Abbasın əsas qüvvələrinin yetişməsindən əvvəl Bağdadı geri qaytarmaq niyyətində idi. 1625-ci ilin noyabr ayında Hafiz Əhməd Paşanın rəhbərlik etdiyi Osmanlı qüvvələri Bağdada çataraq şəhəri üç tərəfdən mühasirəyə aldı. Şəhərin mühasirənin başlanğıcında şəhər divarlarını top atəşinə tutdu. Beləki Şah Abbasın Osmanlı ordusunun irəliləyişini ləngitmək məqsədilə tətbiq etdiyi "yandırılmış torpaq" siyasətinə baxmayaraq, Osmanlılar şəhərin xarici istehkamlarını yarmağa nail olmuşdular. Lakin qala divarlarının qalınlığı səbəbindən yalnız kiçik çatlar yarandı və ciddi nəticə əldə olunmadı. Qalanın qarşısında qazılmış dərin xəndək də Osmanlı hücumlarını çətinləşdirirdi. Bu maneəni aşmaq üçün Hafiz Paşanın əmri ilə ətrafdakı ağaclar kəsilərək xəndəyə atıldı. Buna baxmayaraq, yerli ərəblərin dəstəyi ilə könüllülər gecələr bu ağacları xəndəkdən çıxararaq qalaya daşıyırdılar ki, xəndək dolmasın. Osmanlı tarixçisi Geştalın məlumatına görə, mühasirə dövründə Bağdada qarşı iki ay ərzində 52 tunel qazılsa da, qaladakı müdafiəçilər bu tunellərin hamısını dağıtmağa müvəffəq olmuşdular. Davamlı top atəşi də ciddi nəticə verməmişdi; müdafiəçilər zədələnmiş divarların arxasında tez bir zamanda yeni divarlar inşa edərək müdafiəni gücləndirirdilər. Şah Abbasın ordusu gələnə qədər Osmanlı ordusu artıq çoxlu itki vermiş, xeyli əsgər yaralanmış və ya həlak olmuşdu. Səfəvi qüvvələrinin gəlməsi ilə Osmanlı ordusu gücləndirilmiş düşərgələrində mövqe tutaraq mühasirəni davam etdirmişdir. Bu vəziyyətə cavab olaraq, Şah Abbas Osmanlıların təchizat karvanlarını kəsməyə yönəlmiş strategiya hazırlamış və bu, onların logistik vəziyyətini zəiflətmişdir.^[8][9]

Yeddi ay davam edən mühasirədən sonra, Şah I Abbas Bağdada yetişdi. Bu zaman Osmanlı qüvvələri onun ordusu ilə şəhərdəki müdafiəçilər arasında qalmışdı. Şah üç gün boyunca Osmanlı mövqelərini top və tüfəng atəşinə tutmağı əmr etdi və ardınca nizamsız hücumlar təşkil edildi. Lakin o, altı aylıq döyüşdən sonra Osmanlıların şəhər ətrafında qurduqları güclü düşərgəyə birbaşa hücumdan çəkinirdi. Bunun əvəzinə, düşmənin təchizat yollarını kəsməklə Osmanlı ordusunu zəiflətməyi hədəflədi. Bu məqsədlə Şah Abbas əvvəlcə Mosul–Bağdad və Diyalə yollarını bağladı, daha sonra Bəsrədən gələn dəstələrin qarşısını almaq üçün hərəkətə keçərək Bağdad–Bəsrə xəttinə nəzarət qurdu. Geştalın yazdığına görə, bir zabitin rəhbərliyindəki 1500 nəfərlik Səfəvi süvari dəstəsi, qarşıda böyük döyüşün baş verməyəcəyini öyrəndikdən sonra Şah Abbasın hüzuruna gələrək ya Osmanlıları məğlub etmək, ya da son nəfərə qədər şəhid olmaq istədiklərini bildirmişdi. Şah bu təklifi qəbul etmişdi, çünki qəfil hücumun Osmanlı ordusunun mənəviyyatını zəiflədəcəyinə, əksinə, Səfəvi əsgərlərinin döyüş ruhunu gücləndirəcəyinə inanırdı. Bu zabitin rəhbərlik etdiyi süvari dəstəsi sürətlə Osmanlı səngərlərinə hücum etmiş, Murad Paşanın rəhbərliyindəki ilk Osmanlı süvari dəstəsini məhv edərək düşərgəyə daxil olmuş və oradakı Osmanlı əsgərlərini qətliama məruz qoymuşdu. Onlar yeniçəri sıralarını yararaq xəndəyə qədər irəliləmiş, lakin çoxsaylı Osmanlı əsgərini məhv etdikdən sonra həm bu zabit, həm də onun silahdaşlarının hamısı döyüşdə həlak olmuşdu.^[10][11][9]

Sözügedən strategiya öz nəticəsini vermiş və Osmanlıları Səfəvi ordusuna qarşı hücum etməyə məcbur etmişdir. Lakin bu hücum uğursuzluqla nəticələnmiş və Osmanlılar ciddi itkilər vermişlər. Nəticədə, baş komandanı yaralanan Osmanlı ordusu 1626-cı il iyulun 4-də Bağdad mühasirəsini dayandıraraq Mosula çəkilmiş, bu hadisə Şah Abbas və Səfəvi ordusu üçün strateji qələbə olmuşdur.^[3][12]

• Səfəvi–Osmanlı müharibəsi (1623–1639)
• Bağdadın mühasirəsi (1733)
• Bağdadın işğalı (1534)

• Cooper, J. P. The New Cambridge Modern History, Volume IV: The Decline of Spain and the Thirty Years War, 1609–48/59. Cambridge University Press. 2017. ISBN 978-0521297134.
• Savory, Roger. Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. 2007. ISBN 9780521042512.
• Finkel, Caroline. Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. John Murray. 2006. ISBN 978-0-7195-6112-2.
• Faroqhi, Suraiya. The Cambridge History of Turkey: The Later Ottoman Empire, 1603–1839. Cambridge University Press. 2006. ISBN 9780521620956.
• Blow, David. Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. I. B. Tauris. 2009. ISBN 978-1845119898.
• [[Xəlil İnalcık|İnalcik, Halil]]. "2 - The heyday and decline of the Ottoman empire". In Holt, P. M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (eds.). The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. The Cambridge History of Islam. Vol. 1a. Cambridge University Press. 1978. ISBN 0521291356. (#bad_paramlink)
• Ghafuri, Ali. Janghā-ye Irān, az Mādhā tā be emruz. Enteshārāt-e Ettelā‘āt. Enteshārāt-e Ettelā‘āt. 1388. ISBN 9789644237386.