 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
815-ci il Konstantinopol Kilsə Məclisi — Bizans imperatorı V Levin təşəbbüsü ilə Konstantinopolda keçirilmiş lokal kilsə məclisi. Bu, Bizansda ikonoborçuluğun ikinci dövrünü başlatmışdır.
İkonoborçuluq 787-ci il İkinci Nikeya Kilsə Məclisində rədd edilmiş intellektual cərəyanına yenidən müraciət edilməsinin səbəbinin VIII əsrdə ikonoborçu imperatorların öz varislərindən daha uğurlu olduqları təsəvvürü ilə bağlı hesab edilir. İdeoloji baxımdan bu kilsə məclisi rədd edilmiş bidətə yeni heç nə təklif etməmişdir.
İmperator IV Levin (hakimiyyəti: 775–780) qısa çəkmiş hakimiyyəti atası V Konstantinin (hakimiyyəti: 741–775) dövründəki ikonoborçuluğun çiçəklənməsi ilə həyat yoldaşı İrinanın ikonopərəstlik siyasətinin bərpası arasında keçid mərhələsi olmuşdur.[1] Həyat yoldaşının ölümündən sonra ikonopərəst İrina zadəganların ikonoborçu qruplarının çevriliş cəhdini yatırmış, nəticədə IV Levin qardaşları rahib kimi tonzura edilmişdir, lakin onilliklər boyu hakim olmuş ikonoborçu ideologiyasından kəskin imtina etmək mümkün olmamışdı. 784-cü ilin avqustunda İrina IV Lev tərəfindən Konstantinopol Pravoslav Kilsəsinin patriarxı təyin edilmiş Pavelin (hakimiyyəti: 780–784) taxtdan imtina etməsinə nail olmuşdur. İrinanın seçimi ilə həmin ilin dekabrında onun katibi Tarasi (hakimiyyəti: 784–806) yeni patriarx oldu və 754-cü il İkonoborçu Kilsə Məclisinin qərarlarını ləğv edərək ikonopərəstliyi bərpa etmək üçün Ekumenik Kilsə Məclisinə hazırlıq başlamışdır.[2] İlk cəhd 31 iyul 786-cı ildə qoşunlar tərəfindən yepiskoplar yığıncağının dağıdılması ilə uğursuzluğa düçar olmuşdur,[3] lakin bir il sonra Yeddinci Ekumenik Kilsə Məclisi keçirilmişdir. İkonoborçuluq bidət kimi qınanmış, ikonoborçu yazıların məhv edilməsi əmr olunmuş və ikonopərəstlik bərpa edilmişdir. Əvvəllər ikonoborçu mövqeləri tutmuş yepiskopların kilsə ilə birliyə qəbul edilməsi üçün bidətdən rəsmi imtina etmələri qərara alınmışdır.[4]
İrina ilə oğlu VI Konstantin (hakimiyyəti: 780–797) arasında gərgin münasibətlər onun dini siyasətini dəstəkləməməsinə səbəb olmuşdur. VI Konstantinin yaxın adamlarından biri ikonoborçu Mixail Laxanodrakon idi.[5] 797-ci ildə VI Konstantin patriarx Tarasiyə, əgər boşanmasına razılaşmasa, ikonoborçuluğu bərpa edəcəyi ilə hədələmişdir, lakin bu hədəni həyata keçirmək imkanı olmamışdır, çünki qısa müddət sonra anası tərəfindən kor edilərək taxtdan salınmışdır.[6] "Əxlaqsız" kimi təsvir olunan imperator I Nikiforun (hakimiyyəti: 802–811) hakimiyyəti dövründə möminlərə qarşı müxtəlif təzyiqlər başlanmışdır. Etirafçı Feofannın yazdığına görə:[7]
|
Nikolay adlı yalançı zahid və ardıcılları ortaya çıxdı, onlar ortodoks təliminə və müqəddəs ikonalara qarşı təhqirlər səsləndirdilər. Nikifor onlara tərəf oldu və arxiyereyi və tanrıya inanan hər kəsi incitdi: o, bidətçilərə qarşı ittihamlara qəzəblənirdi, onların öz aralarındakı ixtilaflara sevinirdi, qonşusunu sevən hər bir xristiana istehza edirdi, tanrının əmrlərini pozan kimi davranırdı. Onun xüsusi səyi heç kəs onun cinayətlərinə diqqət yetirməsin xristianlar arasında Manqavra cinayət məhkəməsində haqlı və haqsız mübahisələr yaratmaq idi. | 
|
Buna baxmayaraq, dini məsələlər bu imperatoru az maraqlandırırdı və İkonoborçuluğun bərpası məsələsi gündəmə gəlməmişdi. 811-ci ildə Nikifor döyüşdə həlak olmuş və onun yerinə ikonopərəst I Mixail (hakimiyyəti: 811–813) imperator olmuşdur.[8] Onun dövründə artıq Tanrının Anası ikonasını təhqir etməsi ilə də məşhurlaşmış "yalançı zahid" Nikolayın dili kəsilmişdir.[6] 813-cü ilin iyununda I Mixail bolqarlara qarşı döyüşdə ağır məğlubiyyətə uğramışdı. Döyüşdən əvvəl ikonoborçu imperator V Konstantinin yaxınlarda ortaya çıxıb yunan qoşunlarını döyüşə aparacağı barədə şayiələr yayılmışdı. Məğlubiyyətdən qısa müddət sonra I Mixail taxtdan imtina etmiş və ordu V Levin (hakimiyyəti: 813–820) imperator seçilməsini dəstəkləmişdir. Konstantinopola daxil olmamışdan əvvəl V Lev patriarx Nikifora (806–815) ortodoksluğa sadiqliyini və dini yeniliklər tətbiq etmək istəmədiyini təsdiqləyən məktub göndərmişdir. Paytaxtda onu ortodoks inancını imzalamağı təklif edən yepiskoplar nümayəndə heyəti qarşılamışdır, lakin V Lev tacqoyma mərasimindən əvvəl bunu etməmiş və mərasimdən sonra da imzalamaqdan imtina etmişdir. İkonapərəst mənbələrə görə, hakimiyyətə gəldikdən qısa müddət sonra V Lev ikonoborçu imperatorlar III Lev və V Konstantinin nailiyyətlərini tərifləməyə başlamış və hətta oğlu Simbatın adını Konstantin olaraq dəyişmişdir, lakin 814-cü ildə bolqar xanı Krumun ölümünə qədər V Lev imperiyanın dini siyasətində dəyişikliklərə başlamağa cəsarət etməmişdir.[9]
Hakimiyyətinin ikinci ilində V Lev ikonalar məsələnin araşdırılması üçün Qrammatik İoannın sədrliyi ilə altı nəfərdən ibarət komissiya yaratmışdır.[10] Komissiyanın rəyi ikonopərəstliyin yenilik kimi qəbul edilməsi və 754-cü il İkonoborçu Kilsə Məclisinin təliminin bərpası lehinə idi. 814-cü ilin yayında artıq üç nəfərə qədər azalmış komissiya imperatora ikonalara qarşı çıxan sitatlar toplusu ilə qısa hesabat təqdim etmişdir. Patriarx Nikifor bu sitatların xristian ikonalarına yox, paqan bütlərinə aid olduğunu bildirərək onları rədd etmişdir. Bundan sonra V Lev komissiyanı genişləndirmiş, komissiyasının heyəniə iki alim rahib və bir yepiskop əlavə etmişdir. Komissiya heyətinə əlavə edilən şəxslər Qrammatik İoanndan daha çox ilahiyyat üzrə səlahiyyətli şəxslər idi.[11] Komissiyanın ilkin vəzifəsi 754-cü il Kilsə Məclisinin qərarlarını və aktlarını əldə etmək idi, lakin bu, ikonopərəstliyin ilk bərpasında həmin sənədlərin məhv edilməsi səbəbindən çətinləşmişdi. Onların tapdığı sənəd "İsavrili Konstantin Kavallinin sinodiki" kimi tanınır.[12]
.png)
Dekabra qədər lazımi materiallar toplanmış və imperator patriarxdan ikonaların asanlıqla əlçatan yerlərdən çıxarılmasına razılıq verməsini xahiş etmişdir. Nikifor bunu rədd etmişdir. V Lev ondan "Müqəddəs Yazılar"dan ikonopərəstliyin zəruriliyini göstərən hissələri gətirməsini tələb etmişdir. Patriarx şifahi ənənəyə əsaslanan qədim kilsə ənənəsinə istinad etmiş və bunun həqiqiliyini müdafiə etmişdir, V Lev isə Kilsə Atalarının yazılarında Nikiforun rəyinə zidd olan çoxsaylı dəlillərin mövcud olduğunu iddia etmiş, disput təşkil etməyi təklif etmişdir. Nikifor şəxsən disputda iştirakdan imtina etmişdir, lakin bir ikonopərəst rahibi ora göndərmişdir. Bu zaman qoşunlar Xalki darvazalarındakı İsa ikonasını palçığa bulamışdılar. Ardınca, guya bu səbəbdən və ikonanı qorumaq məqsədilə ikona oradan götürülmüşdür.[11]
Milad bayramı ərəfəsində Ayasofiyada keçirilən gecə ayinində patriarx Nikifor ruhani heyətə komissiyanın materiallarını oxumuş və onların hamısının bu materiallara qarşı birləşdiyini soruşmuşdur. O, bu suala müsbət cavab almışdır. Növbəti səhər imperator bir qrup ikonopərəsti saraya çağırmış və Nikifor ilə şəxsi danışıqlarda boynunda gəzdirdiyi ikona üzərinə and içərək patriarxı vəzifədən kənarlaşdırmaq niyyətində olmadığını bildirmişdir. Günorta liturgiyasında V Lev ictimai şəkildə qurbangah örtüyündəki ikonaya səcdə etmişdir, lakin Epifaniya bayramında bunu etməmiş və patriarxın tərəfdarlarını qorxutmağa başlayaraq onların çoxunu öz tərəfinə çəkmişdir. 815-ci ildə keçirilən Böyük orucun əvvəlində V Lev Nikiforun ikonopərəstliyi müdafiə etmək üçün daha arqument tapmadığını və taxtdan imtina etdiyini elan etmişdir.[11] Pasxa bayramına qədər V Konstantinin qardaşı oğlu I Feodot yeni patriarx təyin edilmişdir. Qısa müddət sonra Kilsə Məclisi keçirilmişdir.[13]
Kilsə Məclisi Ayasofiyada patriarx I Feodot və imperatorun oğlu Konstantinin sədrliyi ilə keçirilmişdir. İştirakçıların sayı məlum deyil. Ümumilikdə üç iclas keçirilmişdir. Birinci iclasda imperator komissiyasının topladığı materiallar dinlənilmiş və təsdiqlənmişdir. Növbəti gün bir neçə ikonopərəst yepiskopdan inancından imtina etməsi tələb olunmuşdur. Onlar bunu rədd etdikdən sonra döyülərək sürgünə göndərilmişlər. Üçüncü iclasda imperatorun sədrliyi ilə qərar hazırlanmış və təsdiqlənmişdir.[13]
Bu Kilsə Məclisinin aktları tam şəkildə saxlanmamış və sürgündə olan patriarx Nikiforun yazdığı sənədlər əsasında bərpa edilmişdir. P. Aleksanderin rekonstruksiyasına görə, 815-ci il Kilsə Məclisinin təlimi 754-cü il Kilsə Məclisinin qərarlarından az fərqlənir. Yalnız Nikiforun rədd etdiyi ikonaların büt kimi qəbul edilməsi tezisi ikonoborçu arqumentasiyasından çıxarılmışdır. İkonaların İsanın ifadəolunmaz ilahiliyini təsvir etməyə çalışdığı və ya onun insan və ilahi təbiətlərini ayırdığı, həmçinin ikonaların müqəddəslərin həqiqi şöhrətini çatdıra bilməyəcəyi haqqında tezislər saxlanılmışdır. "Etik nəzəriyyə" məsələsi də ətraflı müzakirə olunmuşdur.[13]
Kilsə Məclisinin işində V Lev və onun kilsə məsləhətçiləri 754-cü il İkonoborçu Kilsə Məclisinin tənqid edilməsindən dərs götürmüş, o cümlədən onun iştirakçılarının yalnız sitatlardan istifadə etməsi səbəbindən qınanılmağını nəzərə almışdılar. Buna görə 815-ci il Kilsə Məclisinin iştirakçıları müqəddəs ataların əsərlərini və İkinci Nikeya Kilsə Məclisinin aktlarını diqqətlə tədqiq etmişdilər. Nəticədə, 787-ci il Kilsə Məclisinin qərarları yanlış kimi rədd edilmiş, çünki İkinci Nikeya Kilsə Məclisinin ataları ikonoborçuların arqumentlərini kifayət qədər dərindən araşdırmamışdı. 815-ci il Kilsə Məclisi, əvvəlkindən fərqli olaraq, ikonopərəstləri bidətçi kimi damğalamamış və ikonaların məhv edilməsinə çağırış etməmişdir. Hətta imperatorun ikonaları daha yüksək yerlərə asmaq təklifi də qəbul edilməmişdir. Ümumilikdə, Kilsə Məclisinin mövqeyi dəqiq ifadə olunmamışdır.[14]
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|