 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Fəaliyyət tədqiqatı (ing. Action research) — sosial problemlərin araşdırılması və onların həlli məqsədilə praktik fəaliyyətlə elmi tədqiqatın birləşdirildiyi interaktiv və dövri bir metodoloji yanaşma. Bu tədqiqat modeli, akademiklər, müəllimlər, ictimai fəallar və digər praktiklər tərəfindən tətbiq olunur və onların iştirakı ilə dəyişikliklərin həyata keçirilməsini və qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.[1]
Fəaliyyət tədqiqatı termini ilk dəfə 1940-cı illərdə amerikalı psixoloq Kurt Levin tərəfindən irəli sürülmüşdür. O, elmi biliklə praktik dəyişiklikləri bir araya gətirən bir metod axtarırdı. Levinin fikrincə, sosial sistemlərdə dəyişikliyi başlatmaq üçün tədqiqatçılar həmin sistemin iştirakçıları ilə birgə işləməlidirlər.
Fəaliyyət tədqiqatı bir neçə mərhələdən ibarət dövri bir proses kimi həyata keçirilir. Problemin müəyyənləşdirilməsi yəni mövcud vəziyyətdə həll olunmalı bir problem və ya inkişaf etdirilməli sahə müəyyən edilir. Əgər dəyişiklik strategiyası hazırlanırsa, tədqiqat sualları formalaşdırılır. Daha sonra planlaşdırılmış tədbirlər həyata keçirilir. Dəyişikliklərin təsiri müşahidə olunur və sistemli şəkildə məlumatlar toplanır. Sonda əldə edilən nəticələr və proses dəyərləndirilir, növbəti dövr üçün düzəlişlər edilir.[2][3][4][5][6][7]
Bu proses spiralvari təkrarlandığı üçün davamlı inkişaf və öyrənməyə imkan yaradır.[8][9]
Fəaliyyət tədqiqatı müxtəlif nəzəri yanaşmalarla zənginləşmişdir. Bu yanaşmalar metodologiyanın fəlsəfi əsaslarını, tədqiqatçının mövqeyini və iştirakçılığın səviyyəsini müəyyən edir.[10]
Amerikalı tədqiqatçı Kris Arqiris fəaliyyət elmini inkişaf etdirərək təşkilatlarda öyrənmə və dəyişiklik məsələlərini analiz etmişdir. Onun "single-loop" və "double-loop learning" anlayışları təşkilat daxilində davranış və qərar qəbuletmə mexanizmlərinin necə öyrənilə biləcəyini izah edir. Arqirisə görə, real dəyişiklik üçün təşkilatlar öz davranış modellərini dərin refleksiya ilə yenidən nəzərdən keçirməlidirlər.[11]
Con Heron və Piter Rizon fəaliyyət tədqiqatının iştirakçılıq və demokratik təbiətini vurğulamış, "kooperativ araşdırma" modelini irəli sürmüşlər. Bu modeldə bütün iştirakçılar həm tədqiqatçı, həm də öyrənən kimi çıxış edir və araşdırma prosesini birgə planlaşdırır, həyata keçirir və dəyərləndirirlər. Bu yanaşma xüsusilə kollektiv öyrənmə və transformasiya məqsədlərinə uyğundur.[12]
Braziliyalı pedaqoq Paulu Freyre fəaliyyət tədqiqatını sosial ədalət və azadlıq mübarizəsi ilə əlaqələndirir. Onun yanaşması iştirakçılara öz reallıqlarını təhlil etmə və dəyişdirmə gücü verir. İştirakçılıq əsaslı fəaliyyət tədqiqatında məzlum qruplar təcrid olunmaqdan çıxarılır, dialoq, kritik düşüncə və kollektiv dəyişiklik əsas metod kimi qəbul edilir.[13]
Vilyam Barri fəaliyyət tədqiqatına fərdi və etik yanaşma gətirmişdir. Onun “yaşayan təhsil nəzəriyyəsi” konsepsiyası müəllimlərin və praktiklərin öz təcrübələrindən çıxış edərək fərdi təhsil nəzəriyyələri yaratmasını təşviq edir. Bu yanaşma reflektiv praktikaya, özünü sorğulamağa və şəxsi dəyərlərlə uyğunluğa əsaslanır.[14]
Fəaliyyət tədqiqatı təşkilatların inkişafında mühüm metodoloji vasitə kimi istifadə olunur. Təşkilat daxilindəki dəyişikliklər yalnız üst rəhbərlik səviyyəsində deyil, eyni zamanda əməkdaşların iştirakı ilə həyata keçirilir. Bu prosesdə təşkilat üzvləri dəyişiklik strategiyalarını birgə planlayır, icra edir və nəticələri təhlil edirlər. Beləliklə, fəaliyyət tədqiqatı işçi motivasiyasını, innovasiyanı və institusional öyrənməni artırır.
Fəaliyyət tədqiqatı dünyanın müxtəlif bölgələrində fərqli sosial, mədəni və təhsil kontekstlərinə uyğunlaşdırılmışdır.[15][16]
Fəaliyyət tədqiqatı UNESCO, WHO, Oxfam və digər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də sosial dəyişiklik aləti kimi qəbul edilmişdir.
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|
