 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Hüseyn xan Bağban, Kərbəlayi Hüseyn xan Eloğlu və ya Qərib Hüseyn (az.-əski. حسین خان باغبان; 1871, Sərdrud – 1909, Təbriz) — İran Məşrutə inqilabı zamanı Təbriz məşrutəçilərinin əsas komandanlarından, Təbriz üsyanı zamanı şəhərin əsas müdafiəçilərindən biri.
| Hüseyn xan Bağban | |
|---|---|
| az.-əski. حسین خان باغبان | |
 | |
| Doğum tarixi | 1871 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1909 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Təbriz |
| Vətəndaşlığı | Qacar imperiyası |
| Milliyyəti | İran azərbaycanlısı |
| Dini | Şiə İslam |
| Fəaliyyəti | inqilabçı |
Hüseyn 1250-ci ildə Təbriz yaxınlığında yerləşən Sərdrud adlanan yerdə Kərbəlayi Məhəmməd Əlinin ailəsində dünyaya gəlmiş və orada kiçik qardaşı Həsən ilə birlikdə kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmuşdur. Daha sonra Təbriz şəhərinin özünə köçərək Leylaabad məhəlləsində yaşamağa başlamışdır. O, İranda Məşrutə hərəkatı başladıqdan sonra məşrutə tərəfdarı məşhur tacirlərdən biri olan Mirzəağa Fərşçinin evində bağba olaraq çalışmışdır. Həyatının bu dövrü ilə bağlı kifayət qədər məlumat olmasa da, onun Mirzəağa Fərşçinin dünyagörüşündən təsirləndiyi güman edilir. Daha sonra Təbrizin Sərfəraz lotularına qatılmış, Təbriz üsyanı və ardından şəhərin uzunmüddətli mühasirəsi zamanı Leylaabaddan olan məşrutəçi döyüşçülərin komandanı təyin edilmişdir. Səttar xanın yaxın silahdaşı olan Hüseyn xana onun tərəfindən Azərbaycan Əyalət Əncümənini və Təbriz bazarını qorumaq tapşırılmışdı. Bu iki yer isə üsyanın həm siyasi, həm də iqtisadi olaraq davam etdirilməsi üçün həyati önəmli yerlər idi.[1][2]
Əhməd Kəsrəvi Hüseyn xan Bağbanı Təbrizin Hökmavar məhəlləsində öz döyüşçüləri ilə birlikdə keçərkən gördüyünü bildirir. Kəsrəvi özünün məşhur "İran Məşrutə Tarixi" adlı kitabında Hüseyn xanla bağlı onun həmişə 9 güllə daşıdığını, bunun səbəbini soruşanlara isə "[Məgər] 9 nəfərdən çox adam öldürəcəm?" deyə cavab verdiyini bildirməkdədir.[3][2]
Təbriz üsyanı zamanı Təbrizin bəzi məhəllələri məşrutəçilərin, bəzisi isə Məhəmmədəli şah Qacar tərəfdarı məşrutə əleyhdarlarının əlində idi. Bu zaman Səttar xan silsilə əməliyyatlarla bütün şəhəri ələ keçirmək qərarına gəldi. ri 1908-cu ilin 10 oktyabr tarixində Şeşgilan və Bağmeşə məhəllərini ələ keçirərək Dəvəçi məhəlləsi uğrunda əməliyyatlara başladılar. 11 oktyabrdan sonra məşrutəçilər Sərxab və Dəvəçi məhəllələrini də ələ keçirdilər. Əbdülməcid Mirzə Qovanlı-Qacar nəhayət şəhəri məşrutəçilərə buraxıb Basmıncə geri çəkilmək qərarına gəldi. Hüseyn xan Bağban da məhz bu döyüşlər zamanı öldürülmüşdür.[4][2]
Bu əməliyyat zamanı Hüseyn xan Təbriz bazarından olan hücuma rəhbərlik etməkdə idi. Bu döyüş zamanı onun ilk dəfə ayağından yaralandığı və körpü yaxınlığındakı karvansaraya sığındığı güman edilir. Onu əhatəyə alan Mərənd süvariləri Hüseyn xanın məşhurluğundan xəbərdar olduqları üçün əvvəldə onu sağ ələ keçirməyə çalışırlar və bunun üçün divarı uçurmağa çalışırlar. Məhəmməd Baqirin verdiyi məlumata görə Hüseyn xanı axtaran məşrutəçilər onun yaralandığını, lakin xilas ola bildiyini düşünürmüşlər. Beləliklə də, onu görə bilmədikdən sonra axtarmağı durdurub, geri çəkiliblər. Bu zaman Hüseyn xan tapancası ilə Mərənd süvarilərindən 3 nəfəri də öldürdükdən sonra gülləsi bitir. Buna cavab olaraq isə özü də başından dəfələrlə vurularaq öldürülür.[5]
Əncümən qəzetinin verdiyi məlumata görə, Hüseyn xanın məzarı Dəvəçi məhəlləsi məzarlığında olmuş, lakin daha sonra tək oğlu və varisi Hacı Şahid Əzizpur orada məktəb inşa edilərkən atasının nəşini Qum şəhərinə apartmışdır. Qum şəhərində küçə salınması zamanı onun buradakı məzarı və üzərindəki məqbərə də dağıdılmışdır.[2]
Təbrizdə yerləşən Məşrutə Evində onun büstü yerləşdirilmişdir.[6] Hacı Məhəmməd Baqir, Əhməd Kəsrəvi, Dr. Salamullah Cavid, Məhəmməd Rza Afiyət onun barədə yazılar yazmışdırlar. İran azərbaycanlılarının görkəmli ədib və professoru Dr. Məhəmmədtaği Zehtabi də Hüseyn xanın döyüş yolunu ilk dəfə olaraq 1977–1979-cu illər arasında nəzm formasında qələmə almış və bu əsəri İraqda nəşr etdirmişdir. İslam inqilabından sonra həmin əsər İranda ofset üsulu ilə çap edilmiş və maraqlı oxucu kütləsinin diqqətini cəlb etmişdir. Bu poemaya yenidən baxılmış, əlavələr edilmiş və nəhayət, 1996-cı ildə Təbrizdə yenidən nəşr olunmuşdur.[2]
Hüseyn xanın öldürülməsindən sonra xalq tərəfindən ağılar və ya mərsiyələr yazılmışdır. Dr. Salamulla Cavid və Dr. Məhəmmədtaği Zehtabi öz əsərlərində bu barədə məlumat verməkdədirlər:[2]
Bağban gəlir çaparı,
Bağbanın var qanadı,
Çinində də qatarı,
Sinə-sində poladı.
Şahin kimi şığıyıb,
Hər səngərdə görünür,
Düşmənləri qurtarıb,
Min bir düşmən ovlayıb.
Şeir kimi gəlir Bağban,
Bağbanım Kor oğlu dur,
Əlində beş açılan,
Təbrizin arı [təmiz] oğludur.
Nəfəsi gələn yerdən,
Sərdarın çalağanı,
Baş alıb qaçır düşmən,
Ellərin nər oğludur.
Körpü üstü bağ olaydı,
Hüseyn xan da sağ olaydı,
Səttar xana yar olaydı,
Allah ona rəhmət elə,
Qəbrini cənnət elə.
Səttarxan verib əynəyi,
Qurandan geyib köynəyi,
Nəcəfdən gələr köməyə,
Allah ona kömək elə,
Hüseyn xana rəhmət elə.
Məhəmməd Baqir onun haqqında bunları yazmışdır:
Bu qeyrətli gənc son dərəcə xoşxasiyyət və çox danışan idi. Hər gün yoxsullara və fəqirlərə pul verməkdə heç vaxt çəkinməzdi. Cəsur və qorxmaz idi, bütün döyüşlərdə ön sırada yer alardı. Qorxu və vahimə onun qəlbinə yol tapmamışdı və səmimi qəlbindən heç vaxt xəyanət keçməmişdi.[5]
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|