Yaxin Serqde Muharibe 2023 Cu Ilden - Wikipedia - Gecemiz.az

1948-ci ildə Fələstin ərazisində yaşayan yəhudilər və ərəblər arasında baş vermiş müharibə nəticəsində İsrail dövlətinin yaradılmasından sonra bəzi fələstinli ərəblər Qəzza zolağında qaçqın vəziyyətinə düşüblər. Bu ərazi 1949-cu ildən 1967-ci ilə qədər Misirin nəzarəti altında olmuş, altı günlük müharibə nəticəsində İsrail onu ələ keçirmişdir. Oslo razılaşmalarına əsasən ərəb və israillilər arasında sülh prosesinin iflasa uğramasından sonra İsrail 2005-ci ildə Qəzza zolağından birtərəfli qaydada geri çəkilərək orada əvvəllər yaradılmış yaşayış məntəqələrini dağıdıb. 2007-ci ildə İsraillə razılaşmalarda barışmaz mövqe sərgiləyən HƏMAS Fələstin Azadlıq Təşkilatı ilə münaqişədən sonra Qəzzada hakimiyyəti ələ keçirdi. Bu , İsrail və Misir tərəfindən sektorun blokadasına və sonrakı çoxillik münaqişəyə səbəb oldu^[1].

İsrail və HƏMAS arasında məhdud miqysalı silahlı toqquşmalar 2008, 2012, 2014 və 2021-ci illərdə baş verib^[1].

HƏMAS-ın İsrailə hücumunun əsas səbəbi İsraillə ərəb Şərqi arasında münasibətlərin normallaşması, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə müqavilənin imzalanmasının planlaşdırılması olub. Bu prosesi pozmaq hücumun əsas məqsədi idi.

Şərqşünas Dmitri Maryasis hücumun əlavə səbəblərini aşağıdakı kimi sadalayır:

• məhkəmə islahatı məsələsi ətrafında İsraildaxili qarşıdurma və cəmiyyətdə parçalanma;
• HƏMAS-ın öz sponsorlarına uğur nümayiş etdirməsi zərurəti;
• yığılmış silahlardan səmərəli istifadə ehtiyacı;
• hücum tarixinin simvolizmi - Yom Kippur müharibəsindən düz 50 il sonra.

Müharibə 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS və Qəzza zolağından olan digər silahlı qrupların İsrail ərazisinə müdaxilə etməsi ilə başladı. Qəzza zolağının yaxınlığındakı bir sıra yaşayış məntəqələri, o cümlədən Sderot şəhəri hücuma məruz qaldı və qismən ələ keçirildi. Yaraqlılar məskunlaşan ərazilərdən əlavə, İsrailin sərhədə ən yaxın olan "Nahal Oz" və "Reim" hərbi bazalarına (Qəzza diviziyasının qərargahı) hücum edib. Kibbutz Reim yaxınlığında, orada təşkil edilən bir musiqi festivalına hücum edildi, burada HƏMAS yaraqlıları 364 nəfəri qətlə yetirdi, 40 nəfəri oğurladı və ya itkin etdi. Ümumilikdə həmin gün İsraildə 1200-dən çox insan həlak olub, HƏMAS isə Qəzzada 253 girovu əsir götürüb və qaçırıb. Qurbanların bəziləri girovlar da daxil olmaqla seksual zorakılığa məruz qalıblar. Ölənlər və girovlar arasında əcnəbilər və ikili vətəndaşlığı olan şəxslər də var idi^[1].

Buna cavab olaraq İsrail 50 ildə ilk dəfə hərbi vəziyyət elan etdi, 300 min ehtiyat əsgəri orduya cəlb edildi və hava hücumlarına başladı, bir neçə həftə sonra Qəzza zolağına qoşun göndərdi. Hər iki tərəfdən xeyli dağıntı və itkilərə səbəb olan əməliyyat hələ də davam edir. Oktyabrın 13-dən etibarən, Stripin şimal hissəsinin əhalisini cənuba köçmək barədə xəbərdar etdikdən sonra İsrail cavab reydlərinə^[2] başladı.

Oktyabrın 27-də İsrail Qəzzada genişmiqyaslı quru əməliyyatına başlayıb. Sektorun şimal hissəsində bir ay davam edən gərgin döyüşlər HƏMAS-ın irimiqyaslı hərbi infrastrukturunun dağıdılması ilə nəticələndi. Dekabrın 4-5-də İsrail ordusu Xan Yunis şəhəri uğrunda döyüşlərə başladı və mayın 7-də Rəfaha daxil oldu. 2024-cü ilin iyun ayının əvvəlində İsrail zolağı Misirdən ayıran Filadelfiya dəhlizinə nəzarəti ələ keçirdi.

İsrail HƏMAS-ın bəzi tunellərini ^[3] və hərbi infrastrukturunun digər elementlərini^[4] sıradan çıxarıb. HƏMAS keçmiş raket potensialını^[5] və bir sıra tanınmış liderlərini^[6] itirdi. HƏMAS Siyasi Bürosunun rəhbəri İsmayıl Haniyə 2024-cü il iyulun 31-də Tehran iqamətgahında qətlə yetirildi^[7]. Qəzza yaraqlılarının liderləri Yəhya Sinvar və Məhəmməd Deif də İsrailin hücumları nəticəsində öldürüldülər^[7] .

2024-cü ilin oktyabrına qədər İsraildə 800-dən çox mülki şəxs (demək olar ki, hamısı 2023-cü il oktyabrın 7-də), 726 əsgər və zabit həlak oldu. Ümumilikdə, 2023-cü il oktyabrın 7-dən 2025-ci il aprelin əvvəlinə qədər İsraildə mərmilər, terror aktları və hərbi əməliyyatlar nəticəsində 1800-dən çox insan həlak olub^[8]. Qəzzada, 2025-ci ilin aprel ayına olan məlumata görə, ən azı 46 min insan^[1], o cümlədən ən azı 20.000 terrorçu ^[9] öldürülüb və Qəzzada bütün binaların üçdə ikisi zədələnib və ya dağıdılıb^[1].

2024-cü ilin aprelində başlayan İran-İsrail proksi münaqişəsi iki ölkənin silahlı qüvvələri arasında birbaşa toqquşmaya çevrildi.

Bundan əvvəl, 23 dekabr 2023-cü ildə Dəməşq yaxınlığında İsrail hava hücumu nəticəsində İranın Suriyadakı əsas nümayəndəsi olan İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun hərbi müşaviri Seyid Razi Musəvi öldürüldü. Buna cavab olaraq, 2024-cü il yanvarın 15-də İran ABŞ-ın tikilməkdə olan səfirliyinə və İraq Kürdüstanının Ərbil şəhərindəki şübhəli İsrailin Mossad kəşfiyyat qərargahına ballistik raket hücumu etdi^[10].

1 aprel 2024-cü ildə İsrailin hava hücumu İranın Dəməşqdəki konsulluğunun binasını dağıdıb. Nəticədə 7 iranlı hərbi məsləhətçi, o cümlədən iki SEPAH generalı öldürüldü: Qüds Qüvvələrinin komandanı, briqada generalı Məhəmməd Rza Zahedi və onun müavini Məhəmməd Hadi Hacı Rəhimi. 13 aprel 2024-cü ildə İran xüsusi təyinatlıları BƏƏ yaxınlığında beynəlxalq sularda qismən israilli iş adamı Eyal Oferə məxsus MSC Aries konteyner gəmisini ələ keçirdilər^[11].

Aprelin 13-də axşam İran İran, Livan və İraq ərazilərindən İsrailə doğru bir neçə yüz Şahed 136 pilotsuz uçan aparatı və ballistik raket atıb. Demək olar ki, bütün raketlər və pilotsuz təyyarələr İsrail, onun müttəfiqləri və İordaniyanın hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurulub. Atışma nəticəsində ciddi ziyan dəyməyib. Aprelin 19-da İranın İsfahandakı aviabazasına pilotsuz təyyarələr tərəfindən hücum edilib, pilotsuz təyyarələr İranın özündən buraxılıb. İsrail hücuma görə məsuliyyəti üzərinə götürmədi və bu, heç bir ziyana səbəb olmadı.

İranın İsrailə növbəti zərbəsi Həsən Nəsrullahın ölümünün qisasını almaq üçün 2024-cü il oktyabrın 1-də axşam saatlarında həyata keçirilib. Zərbə bütün İsraildəki hədəflərə hücum edən 180-dən çox ballistik raketi əhatə edib. Nəticədə bir fələstinli həlak olub, bir neçə israilli isə yaralanıb. Mülki infrastruktura ziyan dəyib. İsrailin cavab zərbəsi 2024-cü il oktyabrın 26-da baş verib. Əsas hava hücumunun hədəfləri raket istehsal müəssisələri və yer-hava raket sistemləri olub. Digər şeylərlə yanaşı, Tehran ərazisindəki bir neçə hərbi baza və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komanda məntəqəsi atəşə tutulub. İsrail İranın hava hücumundan müdafiə vasitələrinin məhv edildiyini bildirdi, İran minimal ziyanı iddia etdi.

13 iyun 2025-ci ildə İsrail Hərbi Hava Qüvvələri İranın nüvə obyektlərini və hərbi infrastrukturunu hədəf alaraq İrana genişmiqyaslı hücuma keçdi^[12]. Hücum nəticəsində İranın bir neçə yüksək rütbəli hərbi məmuru, o cümlədən generallar Hüseyn Salami və Məhəmməd Baqeri, həmçinin nüvə alimləri Fereydoun Abbasi-Davani və Mohammad Mehdi Tehranchi^[13][14] həlak olub. Həmin gün İran 150-dən çox ballistik raket və 100-dən çox pilotsuz uçan aparatdan istifadə edərək, genişmiqyaslı cavab hücumuna başlayıb^[15]. Raket zərbələri mübadiləsi iyunun 14-də davam edib. İran onlarla ölü və yüzlərlə yaralı olduğunu bildirdi, İsraildə isə iyunun 15-nə olan məlumata görə, ən azı 11 ölü və yüzlərlə yaralı var^[16].

• Марьясис Д. А. Хроника с открытым финалом. История палестино-израильского противостояния. — М.: Альпина нон-фикшн, 2025. — 332 с. — ISBN 978-5-00223-248-2.
• Звягельская И. Д. Динамика ближневосточных конфликтов // Ближний Восток: политика и идентичность. — М.: ИМЭМО РАН, 2024. — С. 237—248. — ISBN 978-5-7567-1317-6.