 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Vladimir Əbdül-Əzim oğlu Qafarov (19 may 1935[1], Sabirabad[1] – 19 iyul 2000[1], Bakı[1]) — şair, tərcüməçi, publisist, Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi (1979), Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1989).
| Vladimir Qafarov | |
|---|---|
| Vladimir Əbdül-Əzim oğlu Qafarov | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 may 1935[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 iyul 2000[1] (65 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 Azərbaycan |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | tərcüməçi, şair, publisist |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili, rus dili |
| İlk əsəri | Oğul (1952) |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
  |
Vladimir Əbdül-Əzim oğlu Qafarov 19 may 1935-ci ildə Sabirabad şəhərində anadan olub.[2] İlk təhsilini 1952-ci ildə Bakıda almışdır. 1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir.[3]
O, 19 iyul 2000-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.[3]
Vladimir Qafarov əmək fəaliyyətinə 1959-cu ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında ssenari şöbəsinin redaktoru kimi başlayıb.[2][3] 1960–1963-cü illərdə "Literaturniy Azərbaycan" jurnalında ədəbi işçi, 1967-ci ildə həmin qəzetin Azərbaycan üzrə xüsusi müxbiri, daha sonra isə "Bakinski raboçi" qəzetində şöbə müdiri vəzifəsində çalışıb.[3]
Bir müddət pedaqoloji fəaliyyətlə də məşğul olmuş, Bakı Slavyan Universitetində xüsusi tərcümə və "Azərbaycan ədəbiyyatı rus dilində" fənnindən dərs demişdir.[2]
Vladimir Qafarov ilk şeirlərini uşaq ikən, 6–7 yaşlarında yazmağa başlayıb.[4] O, bədii yaradıcılığına isə 23 fevral 1952-ci ildə "Oğul" adlı şeirinin nəşr edilməsi ilə başlamışdır.[4]
Atasının dənizçi və gəmi kapitanı olması, eləcə də təxminən üç il Neft Daşlarında yaşaması onun yaradıcılığına təsirsiz qalmamış, bir sıra poetik nümunələrində dəniz motivləri, xüsusilə Xəzər dənizi mühüm yer tutmuşdur.[2][5]
O, 1956–1957-ci illərdə, hələ 21 yaşında olarkən sovet yazıçısı Konstantin Simonovun tövsiyəsi ilə SSRİ Yazıçılar İttifaqına qəbul edilmişdir.[6] 1957-ci ildə isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olmuşdur və həmin dövrdə birliyə qəbul olunan ən gənc şair olmuşdur.[4]
Azərbaycan və rus dillərində yazdığı əsərləri müxtəlif illərdə Azərbaycanda və xarici ölkələrdə nəşr olunmuşdur. Onun "Gəlin" (rus. Невеста, 1961), "İki qala" (rus. Две крепости,1963), "Lermontov, 123" (rus. Лермонтова, 123, 1965), "Bürünc külək" (rus. Бронзовый ветер, 1968), "Küləkli alov" (rus. Огонь на ветру, 1972) və digər kitabları çap olunmuşdur.[2][7] Vəfatından sonra isə dostlarının və ailəsinin təşəbbüsü ilə onun "İkinci görmə" (rus. Второе зренье, 2001), "Xəzər Venesiyası" (rus. Каспийская Венеция, 2002) və "Ağ kitab" (rus. Белая книга, 2012) şeir kitabları nəşr edilib.[6]
Vladimir Qafarovun poetik irsində verlibr üslubunda yazılmış şeirlərə də rast gəlinir.[2]
O, Azərbaycan xalq ədəbiyyatının, klassik aşıq poeziyasının və çağdaş şeir nümunələrinin rus dilinə tərcüməsi sahəsində də mühüm fəaliyyət göstərmişdir.[8] Ümumilikdə 200-dən çox azərbaycanlı şairin və 50-dən artıq aşığın poetik nümunələrini rus dilinə tərcümə etmişdir. Onun tərcümə etdiyi müəlliflər sırasında Molla Pənah Vaqif, Məhəmməd Füzuli, Məhsəti Gəncəvi, Mikayıl Müşfiq, Əliağa Vahid, Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Mirmehdi Seyidzadə, Əliağa Kürçaylı, İslam Səfərli və digər klassik və müasir Azərbaycan şairləri yer alır.[7] Bu tərcümələr sovet dövründə həmin əsərlərin ümumittifaq səviyyəsində tanınmasına, sonradan isə beynəlxalq auditoriyaya təqdim olunmasına şərait yaratmışdır.[9] O, həmçinin 1994-cü ildə Yunus Əmrənin "Əkil" şeirlər toplusunu türk dilindən rus dilinə tərcümə edib.[7]
Bayatıların rus dilinə ilk orijinal strukturuna uyğun və poetik xüsusiyyətləri qorunmaqla tərcüməsi Vladimir Qafarov tərəfindən aparılmışdır.[a] O, tərcümə prosesində qarşılaşdığı çətinlikləri və əldə etdiyi nəticələri "Kiçik janrın böyük çətinlikləri", "Dənizdə damlalar" və "Ovucdakı almazlar" adlı esselərində ümumiləşdirmişdir.[2] Bu əsərlər 9 fərqli dilə tərcümə olunaraq dünyanın bir çox ölkəsinə yayılmışdır və bu gün də bədii tərcümə sahəsində tədris məqsədilə istifadə olunur.[5]
Onun tərcümə fəaliyyəti yalnız poetik nümunələrlə məhdudlaşmamışdır. O, eyni zamanda Azərbaycan musiqili teatrının və vokal sənətinin aparıcı nümunələrinin mətnlərini rus dilinə tərcümə etmiş, həmçinin Üzeyir Hacıbəylinin "Leyli və Məcnun" operasının librettosunu rus dilinə çevirmişdir.[4] Bundan əlavə, Səid Rüstəmov və Süleyman Rüstəmin "Durna", Süleyman Ələsgərovun "Ulduz", Fikrət Əmirov və Məmməd Əlizadənin "Gözün aydın" operalarının librettolarını, həmçinin çağdaş bəstəkarların mahnı və romans mətnlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.[10]
Vladimir Qafarov həmçinin Tofiq Quliyevin bəstələdiyi, Rəşid Behbudovun ifa etdiyi "Sənə də qalmaz" (rus. Не гордись!) və "Bakı, əziz şəhər" (rus. Мой город красоты) mahnılarının rus versiyalarının müəllifidir. O, eyni zamanda Polad Bülbüloğlunun bəstələdiyi və Müslüm Maqomayevin ifa etdiyi "Вечерний Баку" və "Бакинская осень" mahnılarının sözlərini də yazmışdır.[11][12]
Vladimir Qafarov həmçinin Quranı bədii üslubda, ayələrin ölçüsünü və ritmikanı saxlamaqla rus dilinə tərcümə edib.[9]
1980-ci illərdə Ümumittifaq Bədii Tərcümə Şurasına Azərbaycandan üzv seçilib[9] və 1968–1985-ci illərdə Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanları ilə təltif edilib.[3] Onun Azərbaycan ədəbiyyatından etdiyi tərcümələr əsasında 40-dan artıq kitab nəşr edilmişdir. Bu nəşrlər arasında "Bayatı" və "Bayatı-mahnılar" kimi aşıq poeziyası antologiyaları, 10 cildlik "Azərbaycan aşıq poeziyası" seriyası, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanından parçalar və "Koroğlu" dastanından poetik nümunələr yer alır.[9] Həmçinin vəfatından sonra dostlarının və ailəsinin təşəbbüsü ilə onun "Görüşlər və ayrılıqlar" (rus. Встречи и разлуки, 2001) adlı bayatılardan tərcümə toplusu, Məhsəti Gəncəvi, Molla Pənah Vahid və Mikayıl Müşfiq poeziyasından tərcümələri, o cümlədən "Ustad dərsləri" (rus. Уроки мастерства, 2005) adlı bədii tərcüməyə dair esselər toplusu nəşr edilib.[6] Bu kitabların əhəmiyyətli bir hissəsi Azərbaycan folklorunun, xüsusilə də aşıq poeziyasının rusdilli auditoriyaya çatdırılması məqsədilə hazırlanmışdır.[9]
Vladimir Qafarov bədii tərcümə sahəsində elmi yanaşmaları ilə də seçilmiş və bu sahəyə dair bir sıra elmi məqalələrin müəllifi olmuşdur. Onun bəzi tərcümələri ümumtəhsil məktəblərinin dərs proqramlarına daxil edilib və bədii tərcüməyə dair esse toplusu Bakı Slavyan Universitetinin tələbələri üçün dərs vəsaiti kimi istifadə olunur.[10]
1985-ci ildə Moskvada Vladimir Qafarovun 50 illik yubileyi qeyd olunmuşdur. Həmin il "Mən, aşıq, sevirəm səni" adlı kitabı SSRİ Yazıçılar İttifaqında müzakirəyə çıxarılmış və böyük uğurla dərc edilmişdir.[9]
Tərcümə fəaliyyətinə və ədəbi yaradıcılığına Pavel Antokolski, Konstantin Simonov, Yaroslav Smelyakov, Yeqor İsayev kimi tanınmış rus şairləri yüksək qiymət vermişdir.[9] Onun yaradıcılığı elmi səviyyədə də araşdırma mövzusu olmuşdur. Heydər Orucovun 1988-ci ildə müəllifi olduğu "Vladimir Qafarovun yaradıcılığı rus–Azərbaycan ədəbi əlaqələri kontekstində" və Svetlana Məmmədovanın 2000-ci ildə müdafiə etdiyi "Vladimir Qafarov – aşıq poeziyasının tərcüməçisi" adlı dissertasiya işlərində onun fəaliyyəti tədqiqat obyekti kimi araşdırılmışdır.[10]
19 may 2004-cü ildə Neft Daşlarındakı kitabxanaya Vladimir Qafarovun adı verilmiş,[5] 31 may 2004-cü ildə isə Rus Mədəniyyəti Mərkəzində onun xatirəsinə həsr olunmuş anım gecəsi təşkil olunmuşdur.[13]
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|