 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Cavanşir Hacı Ağalar xan Qasım bəy oğlu (1758, Şuşa – 1834, Tehran) — Qarabağ bəyi, kapitan, Pənahəli xanın qardaşı nəvəsi.
| Hacı Ağalar xan Cavanşir | |
|---|---|
| Hacı Ağalar xan Qasım bəy oğlu Cavanşir | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şuşa, Qarabağ xanlığı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Tehran, Qacarlar dövləti |
| Həyat yoldaşı | Məstan xanım |
| Uşaqları | Qasım xan, Məhəmməd bəy adlı oğulları, Aftab bəyim, Xırda bəyim, Dürnisə bəyim, Şəhribanu bəyim adlı qızları |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
Hacı Ağalar bəy Qasım bəy oğlu 1758-ci ildə Qarabağın mərkəzi olan Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. O, mədrəsə təhsili almış, gənc yaşlarından etibarən hərb sənətinə maraq göstərmiş və bu sahədə fəaliyyət göstərmişdir. Qardaşları Hacı Bəylər bəy və Rüstəm bəylə birlikdə Qarabağ xanı Mehdiqulu xana sədaqətlə xidmət etmişdir. Mehdiqulu xan bu qardaşlara böyük hörmət bəsləmiş, onlara Qarabağ ərazisində geniş tiyul torpaqları vermişdir. Hacı Ağalar bəy həmçinin müqəddəs Məkkə şəhərinə ziyarət etmiş və bu səbəbdən "Hacı" titulunu qazanmışdır.[1]
Hacı Ağalar bəy Zabux, Şəki, Qarakilsə, Əngələvüd, Daşkənd, Qubadlı, Yuxarı Hal kəndləri ilə yanaşı, Hacıağalarbəyli, Şükür-Muğanlı, Bərgüşadlı, Əliyanlı, Tatar, Tatarlı, Xocamusaqlı, Eyvazsərkarlı, Zodmanlı və Çullu obalarının sahibi olmuşdur.[1]
1810-cu ildə Hacı Ağalar bəy, atası Qasım bəy ilə birlikdə Abbas Mirzənin qoşunlarına qarşı göstərdiyi fəaliyyətə görə Rusiya imperiyası tərəfindən kapitan rütbəsi ilə təltif edilmişdi. Lakin 1822-ci ildə Mehdiqulu xanın İrana mühacirətindən sonra onun yaxın ətrafı Rusiya tərəfindən təzyiqlərə məruz qaldı. Hacı Ağalar bəy də təqib edildi, lakin sürgündən yayına bildi.[2]
1826-cı ildə Hacı Ağalar bəy Şuşada ruslara qarşı qiyam qaldırıb, İrana keçdi. Abbas mirzə ona xan ünvanı ikram edib, ordusunun bir dəstəsinə başçı tikdi. Hacı Ağalar xan ruslara qarşı can-başla mübarizəsini davam etdirdi.
1826-cı ildə Hacı Ağalar bəy Şuşada ruslara qarşı qiyam qaldıraraq İrana keçdi və qacar şahzadəsi Abbas Mirzə tərəfindən “xan” ünvanı ilə təltif olunaraq onun ordusunun bir dəstəsinə rəhbər təyin olundu. İran ordusunda Qarabağ atlı dəstəsinin sərkərdəsi kimi xidmət göstərdi. K. N. Smirnovun yazdığına görə, o, Naxçıvan alayı ilə birlikdə ruslara qarşı mübarizədə Gorus bölgəsində böyük uğur qazanmış, 6 dağ topunu və 1000-dən çox əsiri ələ keçirmişdir.[3]
Mir Mehdi Xəzani və Mirzə Yusif Qarabaği də onun döyüş fəaliyyətlərini ətraflı təsvir etmiş, ruslara qarşı Həkəri çayı ətrafında və Xudafərin yaxınlığında baş vermiş döyüşlərdə göstərdiyi igidliyi qeyd etmişlər. Tarixçi Mir Mehdi Xəzani bu barədə yazırdı: "Kapitan Hacı Ağalar bəy ki, mütai-Qızılbaş idi, xəbərdar olub, neçə nəfər bəyzadələrin ittifaqı ilə əkradın süvarə və piyadələri ilə gəlib, çayın bu tərəfini kəsiblər. Bir heyət ilə, iki tərəfdən macal verməyib, soldatı aralığa alıb və bəzisini qılıncla öldürmüş və bəzilərini giriftari-kəməndi-üsar etmişdilər ki, onlardan bir nəfəri fəllahi olub fərar etməyə macal və məqdur olmamışdı."[4]
Mirzə Yusif Qarabaği onun rus qoşunlarının hərəkətləri barədə Abbas Mirzəyə xəbər ötürdüyünü, bunun nəticəsində İran ordusunun mövqelərini dəyişdiyini yazır. Bu hadisə ilə bağlı tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: "Hacı Ağalar Xudafərin körpüsü ətrafında dayanan Abbas mirzəyə xəbər verdi ki, qullarağası Qasım xan qoşundan bir dəstə tüfəngçi qulam və iki top götürüb, Qaradağ yolu ilə gəlib, Həkərə çayının yanında ruslara çatmış, hər iki tərəfdən qoşunlar arasında şiddətli vuruşmalar olmuşdur. Bir tərəfdən qızılbaşlar, digər tərəfdən Hacısamlının kürdləri və qeyri türklər, eləcə də günəşin istisi, yolların çətinliyi, əyri-üyrülüyü ruslara mane olduğu üçün qalaya gələ bilmədilər və batolyonu suya çatdıra bilməyib, dağıldılar. Bəziləri qətl olundu və bir hissəsi də əsir düşdü…".[5]
Hacı Ağalar xan İran qoşunlarının xeyrinə bilgilər toplayırdı. Tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: "O gecə bir nəfər ruslardan üz döndərib, qızılbaşlarla birləşən Hacı Ağalar bəy Qarabağlının yanından gəlib, rusların kənddən çıxıb harayasa naməlum bir tərəfə getdiklərini xəbər verdi. Bu xəbərdən qızılbaş qoşunlarının içərisinə qorxu və həyəcan düşdü. Qorxudan gecə qoşunun yerini dəyişdilər. O yerlərdə olan Pirsəng təpəsində səngər qazıb, vuruşu gözləyirdilər. Sübhə yaxın ayrı bir xəbər gəldi ki, ruslar öz qoşunları ilə birləşmək üçün Şuşa qalasına tərəf getdilər".[6]
İran tarixçisi Əminə Pakrəvan Hacı Ağalar bəylə bağlı bəzi qeyri-dəqiq məlumatlar vermiş, onu qardaşı Hacı Bəylərlə səhv salmışdır. Pakrəvanın təqdimatında Hacı Ağalar bəy qəsbkar, qorxaq və satqın kimi təsvir olunmuşdur. Halbuki, Hacı Ağalar xan 1822-ci ildən etibarən ruslarla əlaqələrini tam kəsmiş, qacarlara sədaqətini açıq şəkildə nümayiş etdirmişdir.[7]
Saricalı oymağının Behbudalılar tayfasına mənsub olan Hacı Ağalar xan Qarabağ xanlarının ən yaxın tərəfdarlarından olmuşdur. Mehdiqulu xanın böyük etimad göstərdiyi bəylər arasında Hacı Ağalar xanın adı öncüllər sırasında çəkilirdi. Bu münasibətlər əsasında xan, İranda olduğu müddətdə qardaşlarından çox Hacı Ağalar xanın ruslar tərəfindən həbs edilmiş kiçik qardaşı Rüstəm bəyi arzulamışdır. Mirzə Adıgözəl bəy Abbas mirzənin əlində əsir olarkən həyatının təminatı üçün Rüstəm bəyi zamin göstərmişdi.[8]
Hacı Ağalar xan, Mirzə Adıgözəl bəyi ölüm cəzasından xilas etmiş, onun azad olunmasında mühüm rol oynamışdır. Tarixçinin öz əsərində qeyd etdiyinə görə, Hacı Ağalar xan onun mühakimə olunduğu zaman Abbas mirzəyə həqiqətləri çatdıraraq əfv edilməsini təmin etmiş, daha sonra isə öz evində onu qonaq etmiş, yaralarını sağaltmış, ehtiyaclarını qarşılamaqla rifahına çalışmışdır.[8]
1834-cü ildə Hacı Ağalar xan İranda vəfat etmişdir. Onun törəmələri "Qarabaği" soyadını daşıyır.
Hacı Ağalar xan Məstan xanımla həyat qurmuşdu. Qasım xan, Məhəmməd bəy adlı oğulları, Aftab bəyim, Xırda bəyim, Dürnisə bəyim, Şəhribanu bəyim adlı qızları vardı.
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|