 |
 |
Gecemiz.az |  |
 |
Osmanlı arxivi — Osmanlı imperiyasının ilk illərindən süqutuna qədər keçən müddətdə imperiyanın imzaladığı müqavilələr, yazılan dəftərlər və digər sənədlərin yer aldığı, baş nazirə tabe olan arxivdir.
Arxiv, hazırda rəsmi olaraq "Türkiyə baş nazirinin Osmanlı arxivi" adlandırılır və Türkiyə Cümhuriyyəti Baş nazirinin Dövlət Arxivləri Baş İdarəsinə tabedir. Arxivin mühafizə edildiyi kompleks İstanbulun Kağıthane rayonunda yerləşir.
Arxiv, Osmanlı imperiyasının 600 ildən çox hökm sürdüyü Balkanlardan Orta Şərqə, Krımdan Şimali Afrikaya uzanan torpaqlarda mövcud olan 40-dan artıq ölkənin tarixi ilə bağlı məlumatların saxlanılması baxımından mühüm informasiya mənbəyidir. Saxlanılan 95 milyon sənədin hamısı osmanlıca yazılmışdır.
Arxiv, ilk dövrdə Yeddiqüllədə saxlanan arxivlərə, daha sonra Topqapı Sarayının içində və Sultanəhməd yaxınlığında yerləşən binalara köçmüş, sağlam olmayan şəkildə mühafizə edilmiştir. İmperiyanın ilk illərindən 14-cü əsrin sonlarına qədər keçən müddətdə arxivlənən sənədlər yox deyiləcək qədər azdır. II Mehmedin səltənətinin başlanğıcı ilə XVI əsrin ortalarına qədər keçən iki yüz illik müddətdə isə bir neçə dəftər və təxminən yüzə qədər sənəd arxivlənmişdir. Osmanlı arxiv işinin qaydaya salınması ancaq Qanuni Sultan Süleymanın dövründə baş vermişdir. I Süleymanın səltənəti və sonrakı hər bir müqavilə, dəftər və bütün sənədlər qorunmağa başlanmışdır.
XVIII əsrin sonlarına qədər arxiv üçün xüsusi bir bina təsis edilməmiş, sənədlər lazım gələndə asanlıqla tapılması üçün kisə, torba və sandıqlara yerləşdirilmiş, əlverişsiz zirzəmilərdə, dağınıq bir şəkildə saxlanmışdır. Bu dövrdə bir sıra işlər görülsə də, müasir arxiv işi üçün ilk addım 1845-ci ildə atılmışdır. Tənzimatla birlikdə başlayan modernləşmə prosesi arxiv işi anlayışına da təsir etmişdir. 1846-cı ildə Kansler Ər Mustafa Rəşid Paşa tərəfindən Xəzinə Sənəd İdarəsi yaradılmış, arxiv üçün də Babı Əli içərisində bir bina inşa etdirilmişdir. 1848-ci ildə başlayan Xəzinə Sənəd binası tikintisi Darülfünunun memarı Fossati Qardaşlar tərəfindən 1849-cu ildə başa çatmasına baxmayaraq, rütubətini yaxşıca çəkməsi üçün bir il boş buraxılmışdı. Sənədlər 1850-ci ildə yeni binaya köçürülüb təsnif edilmişdir. Ər Mustafa Rəşid Paşa beləliklə müasir Osmanlı arxiv işinin aparıcısı olmuşdur.
Cümhuriyyət qurulduqdan sonra da sənədlərin təsnif əməliyyatı illərlə sürüb. 1925-ci ildə Xəzinə Sənədin məhdud heyəti tərəfindən təsnifatı davam etmiş, 1932-ci ildə Müəllim Cövdət başçılığı altında yeni bir nümayəndə heyəti yaradılmış, 1936-cı ildə isə Layoş Feketenin çalışmalarıyla yeni bir təsnif sistemi yaradılmışdır. Son böyük təsnif prosesi 1987-ci ildə başlamış, arxiv bu işlərlə rəqəmsal mühitə keçmişdir. 1987-1992-ci illərdə təsnif edilən sənəd miqdarı əvvəlki 140 illik müddətdə təsnif edilən sənədlər ilə bərabərdir. 1987-2012-ci illər arasında keçən müddətdə isə 45 milyon sənəd təsnif edilmişdir. Bunların 5 milyonu rəqəmsal formada yerləşdirilmişdir.
Osmanlı Arxivi Respublika dövründə müxtəlif adlar almış, 1927-ci ildə Baş Nazirliyə bağlanmış və son olaraq 1984-cü ildə "Türkiyə Cümhuriyyəti Baş Nazirin Dövlət Arxivləri Baş İdarəsi" dəyişərək "Osmanlı Arxivi Dairə Başkanlığı" adını almışdır.
2011-ci ildə yeni arxiv binası tikintisi başlanmış, 1 İyun 2013-cü il tarixində isə açılışı keçirilərək xidmət verməyə başlamışdır.
95 milyon fərqli sənəd olan Osmanlı Arxivində üç əsas material növü vardır. Bunların ən geniş yer tutanı 93 milyona yaxın qeydiyyat ilə evraklardır. Divanı-Hümayun qeydləri, sadaret, nəzarət, yerli hakimiyyət yazışmaları, təbəələrin dövlət böyüklərinə göndərdiyi istək məktubları, xarici dövlətlərlə aparılan danışıqlar və padşah fərmanları da daxil olmaq üzrə, bütün dövlət yazışmaları sənədlərə daxildir. Sənədlərin ardından 366 min qeydiyyat ilə dəftərlər arxivin ikinci geniş hissəsini təşkil edir. Divanı-Hümayun qərarlarının qeyd edildiyi Mühümə dəftərləri, dövlətin əsgər sayı, vergi gəlirləri kimi statistikaların qeyd edildiyi Tapu Təhrir Dəftərləri və XIX əsrdən sonra tutulmağa başlanan etnik əhali quruluşlarının qeyd edildiyi Əhali Dəftərləri ən mühüm dəftər bölümləridir. Üçüncü material növü isə xəritələr, layihələr və fotoşəkillərdir. Dövr xəritələri, inşa ediləcək dəmir yolu, dini bina, körpü və s. inşa planları bunlara daxildir.
 |
 |
GECEMIZ.AZ |  |
 |
|