Utu - Wikipedia - Gecemiz.az

Şamaşın şumer forması Utu adı ilə tanınır. O, Ay tanrısı Nanna (digər adı Sin) və ilahə Nirgalın oğludur. Bacısı isə sevgi, müharibə və məhsuldarlıq ilahəsi İştar (şumer dilində: İnanna) sayılırdı. Bu tanrı ailəsi göy cisimləri ilə əlaqələndirilmişdi: Ay – Nanna, Günəş – Şamaş və Venera ulduzu – İştar.^[2]

Şamaş həm tanrılar dünyasında, həm də insan dünyasında ədalətin daşıyıcısı kimi tanınırdı. Onun göydəki hərəkəti – səhər doğub axşam batması, onun ədalət gətirən və gizlini üzə çıxaran funksiyasının mifoloji rəmzi idi.^[3]

1. Günəş tanrısı

Ən əsas funksiyası Günəşin təmsilçisi olmasıdır. O, göy üzündə hər gün səyahət edərək qaranlığı dağıdır və yer üzünü işıqlandırır. Bu səyahət zamanı onun hər şeyi gördüyünə və gizli qalan heç bir şeyin ondan yayınmadığına inanılırdı.

2. Ədalət və qanun tanrısı

Şamaşın Ən mühüm funksiyalarından biri də ədalətin qoruyucusu olması idi. O, insan cəmiyyətində haqsızlığa qarşı çıxır, məhkəmə proseslərində şahid və hakim kimi çıxış edirdi. Onun adı tez-tez dualarda və məhkəmə andlarında çəkilirdi.

"Hammurqinin qanunları" adlı məşhur lövhədə Babil hökmdarı Hammurapi tanrı Şamaşın qarşısında dayanaraq ondan qanun alır. Bu ikonoqrafiya tanrının qanunverici gücünü və hökmdarlara ilahi legitimlik verdiyini göstərir.

3. Mistik və dini hakimiyyət

Şamaş həm də gizliləri aşkara çıxaran, sehr və cadulara qarşı duran güc kimi qəbul olunurdu. Onun işığı caduların və yalanların üstünü açır, yalançı şahidlik, gizli niyyətlər və ədalətsizlikləri ifşa edirdi.

Şamaşın kultu əsasən Sippar və Larsa şəhərlərində cəmlənmişdi. Sippar şəhərində yerləşən E-babbar ("Parlaq ev") adlı məbəd onun baş ibadətgahı idi. Bu məbədlərdə gündəlik ibadətlər və dualar həyata keçirilir, rahiblər tərəfindən gün doğuşu və batışı ilə əlaqədar rituallar keçirilirdi.^[4]

Larsa şəhərlərində də E-babbar adlı başqa bir məbəd yerləşirdi. Bu şəhərlər Mesopotamiya boyunca Şamaşın adından ədalətin yayılmasında mərkəz rolunu oynayırdılar.

İnannanın yeraltı dünyaya enməsi

Bu mifdə bacısı İştar yeraltı dünyaya enir və orada əsir düşür. Tanrılar arasında yalnız Şamaş onun azad olunmasında yardım göstərməyə çalışır. Bu hadisə onun mərhəmətli və müdafiəedici bir tanrı olduğunu göstərir.

Şamaş müxtəlif şeirlərdə və dualarda zəiflərin, dul və yetimlərin müdafiəçisi kimi xatırlanır. Ona ünvanlanan dualarda tez-tez belə ifadələr olur: "Ey Şamaş, gizlini görən və yalanı bilən!"

Şamaş qədim Mesopotamiya təsvirlərində başından və çiyinlərindən işıq şüaları saçan kişi fiquru kimi təqdim olunurdu. Çox zaman iki dağın arasından çıxan, səhər doğan günəş kimi təsvir olunurdu. Bu təsvir onun gündəlik semavi hərəkətini – doğuşunu və barışını simvolizə edir.

Əllərində tez-tez bıçaq və ya dişli mişar kimi alətlər olurdu. Bu alətlər onun qaranlığı "kəsmə" və ədalətsizliyi ortadan qaldırma gücünü ifadə edirdi. Bəzən əlində ip və ya ölçü aləti tutmuş şəkildə göstərilirdi ki, bu da onun ədaləti ölçən və qiymətləndirən bir tanrı olduğunu göstərirdi. Bunlardan əlavə onun əsas simvolu günəş diski idi. Günəş diskinin içərisində xaça bənzər naxışlar yer alırdı. Bu, onun kainatın mərkəzindəki rolu ilə əlaqələndirilirdi.

Əsərlərdə Şamaş çox zaman taxtda oturmuş halda, qarşısında diz çökən hökmdara qanun təqdim edən fiqur kimi təsvir olunurdu. Təsvirlərdə o, əzəmətli, lakin insana yaxın bir varlıq olaraq əks etdirilirdi.